Het belasten van techreuzen gaat niet helpen om banenverlies te voorkomen

Omdat op Europees niveau een digitaks, een omzetbelasting voor grote digitale bedrijven als Amazon en Google, niet haalbaar is, wil de PvdA die nu in Nederland introduceren (Trouw, 26 april). Zo’n belasting lijkt nuttig, maar loopt waarschijnlijk stuk op de realiteit. We leven in een wereld waarin de digitale economie wereldomspannend en onbeheersbaar is geworden. Een belasting meer of minder verandert daar niets aan.

Kern van deze ‘platformeconomie’ is een massale digitalisering van een brede waaier van producten en menselijke activiteiten, van vervoer (Uber) tot muziek (Spotify), van contact met vrienden (Facebook) tot het opzoeken van informatie (Google). Dit levert de consument enorm gebruikersgemak op, maar er vindt intussen een ongebreidelde economische machtsconcentratie plaats, met onvoorstelbare gevolgen.

Allereerst leiden zogeheten netwerkeffecten tot oligopolies in de digitale wereld. Hoe meer mensen gebruikmaken van een dienst, hoe populairder die wordt. Daarom zitten 11,5 miljoen Nederlanders op WhatsApp en hebben concurrenten van Uber het moeilijk.

Ten tweede vloeit de toegevoegde waarde van data rechtstreeks in de zakken van de eigenaars van de techgiganten. Die worden daardoor gigantisch rijk. Bij die bedrijven werken vervolgens maar heel weinig mensen: Instagram had bij de overname door Facebook in 2012 (voor een miljard euro) slechts vijftien mensen op de personeelslijst. Vergelijk dat eens met Kodak, waar op het hoogtepunt van zijn bestaan 145.000 mensen in dienst waren.

Dozen inpakken

Een derde gevolg is dat in de platformeconomie letterlijk geen plaats meer is voor de Videolands en V&D’s van gisteren. Na hun faillissement belanden voormalige medewerkers in freelancebaantjes waarin ze dozen inpakken bij bol.com of fietskoerier worden bij Deliveroo.

De digitale economie leidt zo tot een grootschalige vervanging van arbeid door kapitaal. Data, waarde en macht komen in de handen van een zeer klein aantal bedrijven met een relatief klein aantal werknemers en de open digitale economie verandert in een ware flessehals. Een digitaks zal deze flessehals niet openbreken of breder maken. De arbeidsmarkt zal blijven polariseren en de middenklasse wordt steeds verder uitgehold.

Deze trend versterkt en versnelt in het tijdperk van de vierde industriële revolutie die nu op uitbreken staat. Dankzij de vele doorbraken op gebied van kunstmatige intelligentie (AI), robotisering en een reeks aanverwante technologieën zal deze revolutie de komende jaren onze economie en samenleving verder ontregelen.

Waarschijnlijk zullen AI en robotisering tot een verdere automatisering van de economie leiden, waar er mogelijk op termijn niet meer voldoende banen voor de beroepsbevolking zijn. Beroepen als taxichauffeur en radioloog zijn straks bedreigd.

Omwenteling

Het zal even duren voordat de vierde industriële revolutie op haar hoogtepunt is, maar er wordt internationaal al volop nagedacht over een goede inbedding van de omwenteling. Zo overweegt de Britse overheid om datastromen en digitale infrastructuur als een publieke dienst te beschouwen; data zijn publiek domein, niet in handen van een stel bedrijven uit Californië, Canada of China.

In Finland en elders wordt geëxperimenteerd met het basisinkomen om mensen de zekerheid van een behoorlijk bestaan te geven. Verder moeten de kosten van levensonderhoud in een wereld waarin technologie domineert zo laag mogelijk zijn – van betaalbare behuizing tot goedkoop onderwijs, kinderopvang en gratis openbaar vervoer. Een laatste, drastische, maatregel is het invoeren van de ‘Piketty-belasting’: een progressieve vermogensbelasting.

Zo is er een directe lijn te trekken tussen de digitale dienstenbelasting van de PvdA en de opkomst van de gele hesjes in Frankrijk. Enerzijds wordt het leven makkelijker dan ooit door digitale technologie, aan de andere kant ook uitzichtloos door het gebrek aan perspectief op (ontwikkeling in) werk en financiële vooruitgang. In een wereld waarin iedereen en alles aan elkaar verbonden raakt, zijn onze problemen ook steeds grenzelozer van aard.

Lees ook:

PvdA wil grote techbedrijven met een ‘digitaks’ eindelijk belasting laten betalen

Een Europees voorstel om grote digitale bedrijven als Amazon en Google extra te belasten haalde het niet. Dan moet Nederland het zelf maar doen, vindt de PvdA.

Frankrijk laat - na gele hesjes - fiscus los op techreuzen

Frankrijk maakt haast met het extra belasten van de Gafa: Google, Amazon, Facebook en Apple. Onder druk van de gele hesjes.