Heel links is nu af van anti-Amerikanisme

Het politieke debat over de oorlog van Rusland tegen Oekraïne laat verrassende positiewisselingen in de Nederlandse politiek zien. Rechts lijkt althans links geworden en links rechts. Is dat echt zo?

Het meest opvallende deze week in het Kamerdebat over de oorlog was de eensgezindheid van links. PvdA, GroenLinks en SP veroordeelden alle drie de Russen als agressor en stemden zonder reserves in met de Nederlandse wapensteun aan het Oekraïense leger, nu ook met de levering van zware Leopardtanks. De SP houdt alleen nog een slagje om de arm bij de eventuele levering van F-16’s, net als het kabinet trouwens.

De opstelling van deze partij is nog het verrassendst, omdat zij zich altijd verre heeft gehouden van steun aan westers militair ingrijpen in conflictgebieden. Voor geheel links geldt dat het lang onder het dek heeft gelegen van een anti-Amerikanisme, dat opkwam in de jaren zestig met de Vietnam-oorlog en de steun van de VS aan dictators in Zuid-Europa en Latijns Amerika. De PvdA rekende met die houding in 1990 af bij het uitbreken van de Eerste Golfoorlog. GroenLinks en SP deden er langer over.

In 1968 was het anti-Amerikanisme zo sterk dat voor links het streven naar ontspanning tussen West en Oost sterker was dan de sympathie met de ‘Praagse Lente’, de poging van de Tsjechoslowaakse regering het communisme een menselijk gezicht te geven. De regering reageerde met het opvoeren van de defensie-uitgaven, maar door de grote weerstanden, niet alleen van links, vond premier Piet de Jong het nodig een tv-toespraak te houden om de natie van de dreiging van de Russische beer te doordringen.

Praagse Lente

Een directe ingreep in elkaars geopolitieke invloedssferen was in de Koude Oorlog geen optie, zodat het Westen in 1968 machteloos was tegenover de Russische reactie op de Praagse Lente. Net zo machteloos als in 1956 toen de Sovjet-Unie de Hongaarse opstand neersloeg. Het was al een mene tekel dat in 1948 de Tsjechoslowaakse politicus Jan Masaryk, die zijn land een brugfunctie tussen Oost en West wilde geven, door ‘een val uit het raam’ aan zijn einde kwam.

Maar ook na het wegvallen van het IJzeren Gordijn bleef er aarzeling de invloed naar het oosten uit te breiden. VVD-leider Bolkestein baarde in 1997 opzien door ernstig bezwaar te maken tegen de toetreding van Polen, Tsjechië en Hongarije tot de Navo. Zijn voornaamste bezwaar was dat je de Russen niet voor het hoofd moest stoten. De zelfbeschikking van de landen zelf stond in zijn liberale agenda niet voorop.

Deze argumentatie komt nu van het Forum voor Democratie, dat op basis daarvan meent dat de Navo de aanval van Rusland op Oekraïne heeft uitgelokt. Het Kamerlid Van Houwelingen pleitte deze week zelfs voor uittreding uit de Navo, eens een links strijdpunt, terwijl zijn fractieleider Baudet in de Kamer verklaarde dat de Russen vrede willen.

Vrede en vriendschap

Die uitspraak voerde mij terug naar oktober 1968 toen ik, twee maanden na de inval van de Russen, in een hotelletje in Praag verbleef, waar ook een groep jonge Russen logeerde. Deze leeftijdgenoten lieten geen kans voorbijgaan om me met uitgestoken hand tegemoet te komen onder het uitroepen van de wens: ‘Mir i droezjba’. Vrede en vriendschap. Niet zo geloofwaardig met al die Russische T-34 tanks in de stad en duidelijk georkestreerd.

De Kamerleden Brekelmans (VVD) en Van der Lee (GroenLinks) trokken samen de conclusie, dat Baudet domweg ‘de spreekbuis van Poetin’ is. In zijn kijk houdt vrede dan ook in dat de Krim in Russische handen blijft, Moskou controle houdt over de Donbas en Oekraïne de status van politieke en militaire neutraliteit aanvaardt. Alsof Jan Masaryk echt uit het raam was gevallen, zoals de communisten destijds beweerden, en landen nog altijd niet vrij zijn in hun keuze.

Links is vaak verweten naïef en ook romantisch te zijn door in 1968 luidruchtig achter Che Guevara in plaats van Dubcek aan te lopen. Dat is niet onterecht, maar de verdeling van loyaliteiten was in die dagen lastig. De machtsstrijd om invloedssferen vertoonde aan beide kanten uiterst cynische trekken. De Amerikaanse bommenregen op Hanoi in 1972 maakte het moeilijk te geloven dat het om een ideologische keuze ging tussen vrijheid en tirannie.

IJzeren vuist

‘Making the world safe for democracy’, sinds 1917 de leidraad van de Amerikaanse politiek, betekent dat geweld vooraf kan gaan aan democratische vrijheden. Het aanvaarden van deze realiteit is moeilijk. Misschien heeft links op dit punt meer moeite gehad. Toch blijft het essentieel ideologisch het verschil te blijven zien. De bommen van Poetin op Oekraïne beogen dit land onder zijn totalitaire knoet te brengen, niet om de weg te banen voor vrijheid en democratie.

Extreem rechts is dus niet links geworden, maar heult domweg met Poetin en diens ideologie van de ijzeren vuist.