Heeft Vermeer u ook betoverd? Of zegt zijn werk u niets?

Een stormloop op 28 kleine schilderijen zonder spektakel. Hoe kan dat?

Wat maakt Vermeer zo populair? Tijdens een van de dagelijkse redactievergaderingen vroegen we het ons af. Al voor de opening van de tentoonstelling in het Rijksmuseum waren al meer dan 200.000 kaarten verkocht. Binnen een paar dagen waren alle 450.000 kaarten weg. Zoveel kaarten à 30 euro per volwassen bezoeker, voor 28 nogal kleine schilderijen waar het publiek zich vast voor moet verdringen. Wat is hier aan de hand? Waarom willen zoveel mensen kijken naar portretten uit de zeventiende eeuw van onbekende vrouwen die melk schenken, kantklossen, een brief lezen? Ieder spektakel ontbreekt, in vergelijking met bijvoorbeeld de Nachtwacht van Rembrandt van Rijn of het Laatste Oordeel van Jeroen Bosch.

Is het omdat de tentoonstelling, op zeven werken na, een bijna compleet overzicht geeft van het kleine oeuvre van deze schilder? Dat kan het niet zijn, van dat soort overzichtstentoonstellingen zijn er meer. Misschien omdat het om een Nederlandse kunstenaar gaat? De tentoonstelling over Jeroen Bosch, in 2016 in het Noordbrabants Museum brak ook records, met extra openingstijden tijdens de avond en 421.00 bezoekers. Of omdat het om oudere kunst gaat? Hedendaagse kunst spreekt niet zo gauw een breed publiek aan.

Misschien heeft het toch met Vermeer zelf te maken, weet hij ons te betoveren zonder dat we het echt doorhebben. Met die vraag in het achterhoofd bekeek ik op de site van Trouw nog eens alle schilderijen van de schilder uit Delft die te zien zijn op de tentoonstelling.

Een vriendelijke, bescheiden blik

Wat dan toch weer als eerste opvalt is de huiselijkheid van de meeste taferelen, vaak in eenzelfde setting. Een raam links, een tafel en wat stoelen ervoor en een vrouw die daar iets aan het doen is, vaak geconcentreerd. Ze schenkt melk uit, ze is aan het kantklossen, ze leest een brief. Ze speelt op een virginaal, dat is een klein toetsinstrument. Ze weegt parels, ze past een parelsnoer. Ze drinkt wijn uit een glas dat een man naast haar net voor haar heeft ingeschonken. Dat is een van de weinige taferelen waarbij wij als kijker haar moeten delen met iemand die vlakbij haar staat.

Het is niet steeds dezelfde vrouw die we zien, maar wel heeft Vermeer hen steeds een vriendelijke, bescheiden blik gegeven. En ook nog iets anders, iets dat mijn blik als kijker vasthoudt. Hoe dan ook, je wilt graag dichterbij komen. Je wilt deelgenoot zijn van die kleine, veilige wereld. Even geen oorlog, geen klimaatproblemen, geen fraude, geen migratiecrisis.

Ik kijk mee met het meisje dat kantklost en vindt samen met haar nu maar één ding belangrijk. Liever kijk ik naar haar dan naar de Nachtwacht van Rembrandt. Die groep mannen met wapens, allemaal in de actiestand, in een bijna lawaaiige chaos, daar blijf je liever op veilige afstand van.

Wat vindt u mooi aan Vermeer? Of zeggen zijn schilderijen u niets?