De energietransitie, de klimaatadaptatie en al die andere maatschappelijke vraagstukken waar we voor staan, kunnen niet worden opgelost zonder samenwerking tussen gemeenten en burgers, vinden de actieve burgers Louise Boelens en Irene Sinteur.
Sinds het jongste rapport van het IPCC en de oorlog in Oekraïne kunnen we er niet omheen: we moeten snel aan de slag met de energietransitie, klimaatadaptatie, herstel van biodiversiteit, verandering van voedselsystemen en mobiliteit. Dit kan alleen slagen als we het aanpakken in samenhang met gezondheid, wonen, sociale rechtvaardigheid en herstel van vertrouwen. We zitten middenin een systeemverandering waarin alles met alles samenhangt, veel onzeker is en maatschappelijke spanningen toenemen
In de gemeenten zijn coalitieonderhandelingen gaande. Wij roepen op om het inzicht dat systeemverandering nodig is, hoog op de agenda te zetten. En te besluiten dat werkwijzen en organisatie van de gemeente daarop worden ingericht, waarbij gemeenten volop inzetten op samenwerking met inwoners en ook op nieuwe vormen om mét burgers het beleid voor de toekomst te bepalen.
Samendoen
Veel gemeentes vinden ‘samendoen’ belangrijk, maar ook lastig. Ze worstelen vooral met het samenwerken met inwoners. Andere belanghebbenden (projectontwikkelaars, ondernemersorganisaties) zitten vaak al lang aan tafel en hebben invloed, terwijl inwoners wel ideeën mogen aandragen, maar geen garantie hebben dat er iets mee gebeurt. Overigens ook tot verdriet van veel ambtenaren. In onderzoek van gemeentelijke rekenkamers krijgt de participatieaanpak vaak geen voldoende.
Natuurlijk zijn er voorbeelden waar het wel goed gaat. De succesfactoren zijn bekend: zo vroeg mogelijk inwoners betrekken, het delen van álle informatie (ook gevoelige), een breed overleg op touw zetten (alle invalshoeken), echte invloed geven aan de deelnemers aan het traject. Als dat lukt ontstaat eigenaarschap bij inwoners om de genomen beslissingen waar te maken in de praktijk, in hun buurt en stad.
Vertrouw je burgers, deel zeggenschap
Veel gemeenten, ook ons Utrecht, zijn op zoek en proberen dingen uit. Maar het heeft nog weinig invloed op de organisatie of de verhouding tussen overheid en burger. We roepen daarom de nieuwe gemeenteraden op: vertrouw je burgers, deel zeggenschap. Zie de burger als een partner met wie je dingen voor elkaar krijgt en die mede vormgeeft aan de nieuwe overheid in een veranderende samenleving. Bouw samen aan de wederopbouw van het maatschappelijk middenveld.
De nieuwe samenleving is al aan het ontstaan. Vele wijkbedrijven, coöperaties, buurtnetwerken werken aan gezondheid, welzijn, verkorting van de voedselketen, armoedeproblematiek. Wat nog ontbreekt is dat ze zijn ingebed in het beleid. Nu zijn het nog twee werelden, waarbij de middelen toebedeeld blijven aan de ‘oude’.
Gemeenteraden moeten erop toezien dat het gemeentelijke apparaat hierop wordt toegerust. Dat betekent bijvoorbeeld een integrale aanpak met de een-loket-gedachte met ambtenaren die flexibel mogen zijn, fouten mogen maken, mandaat hebben én budget. Burgers moeten voelen dat ze echt meedoen, ook aan de politieke besluitvorming. Dat is herstel van politiek vertrouwen.
Preferendum
En dit kan. Start een maatschappelijke beraadslaging met een brede publiekscampagne. En sluit dit af met een burgerberaad (een afspiegeling van de inwoners die op basis van dialoog met aanbevelingen komen) of met een andere vorm waarbij burgers aan zet zijn, zoals een preferendum. Wees creatief, betrek burgers bij het vormgeven hiervan.
Dit is geen naïef idealisme, maar noodzakelijk realisme. Al te lang worden lastige keuzes voor ons uitgeschoven. En er zijn genoeg voorbeelden van burgerberaden en conflictoplossing in grote groepen, van over de hele wereld, die laten zien dat het kán.
Samendoen is samen leren, is macht delen. Daarvoor is speelruimte nodig, toestemming en mandaat voor allen die werken aan deze maatschappelijke transformatie. Daar wordt iedereen beter van.
Lees ook:
Hoe krijgt de gemeente het vertrouwen van de kiezer terug? ‘De inwoner dienen moet belangrijker zijn dan partijpolitiek’
Aan de vooravond van de gemeenteraadsverkiezingen is het vertrouwen in de lokale politiek laag. Kunnen gemeenteraadsleden, wethouders en burgemeesters iets doen om dat te verbeteren?
In Rozendaal kun je de politiek bijna aanraken. Wat kunnen andere gemeenten ervan leren?
Rozendaal is een verademing. Met iets meer dan 1700 inwoners en één stembus koesteren de inwoners van het Gelderse dorp hun korte lijntjes met het gemeentehuis. Dorpsjournalist Quirijn Visscher vraagt zich af wat andere gemeenten hier, in tijden van gemeentelijke schaalvergroting, kunnen leren.
