Geloofsgemeenschappen vangen mensen op die elders over de rand worden geduwd

We brengen gebouwen ter wereld, soms voor eeuwen, maar vaak voor kortere tijd. We gebruiken ze en lopen er op een gegeven moment voor de laatste keer uit, vaak zonder nog om te kijken. Aan de eredienst onttrokken.

Soms moet een gebouw zelfs weg. Verzakt. Niet meer van deze tijd. Maar vaak blijft het staan, in regen en wind, wachtend op herbestemming. Je zou zo'n gebouw dan even willen aaien. Geruststellen. "Je mag er nog zijn hoor."

Afgelopen zondag was ik in de Sint-Catharinakathedraal in Utrecht, die sinds kort ook leeft tussen hoop en vrees. Het bestuur van de samenwerkende Utrechtse parochies heeft aan kardinaal Eijk gevraagd de kerk aan de eredienst te onttrekken. Geen missen meer. Liturgisch gestript. De kardinaal moet nog zijn toestemming geven, maar het pleit lijkt beslecht. Museum Catharijneconvent zou belangstelling hebben voor de Sint-Catharinakathedraal. Weer een kerk die definitief een museum wordt.

Ontdekking

De kerkbank zat vertrouwd hard. De kaarsen waren aan en de microfoons deden het nog. Wel had ik zicht op een muur die wel een likje verf kon gebruiken en later ontdekte ik nog meer wonden waarvan ik me afvroeg of ze nog behandeld zouden gaan worden. In de galm van het smetteloze Latijn dat de schola ten gehore bracht hoorde ik zinnetjes als 'daar geven we geen geld aan uit' en 'dat is voor de nieuwe eigenaar'.

In discussies rond fusies en kerksluiting wordt altijd gezegd dat het niet gaat om 'stenen' - het gebouw - maar om 'levende stenen': de gelovigen die rond Christus bij elkaar komen. Ik vind dat die beeldspraak iets te vaak en te gemakkelijk wordt gebruikt. Alsof een kerk en haar geschiedenis er eigenlijk niet toe doen.

Ik keek om mij heen in de Catharinakerk. Het aantal levende stenen viel deze ochtend nogal tegen. Verspreid zaten ze in de kerk, zodat het nog ergens op leek. Alleen van bovenaf niet, zag ik de volgende dag op de foto in deze krant. Later bleek dat nogal wat gelovigen in een kerk een paar kilometer verderop zaten, waar afscheid werd genomen van de pastoor van Utrecht die van het ene op het andere moment is overgeplaatst naar Zwolle, en van een pastoraal werker.

Tranen en applaus

Er was geen koffie in de kathedraal, dus fietste ik naar die andere kerk. Het aantal fietsen voor dit gebouw deed al vermoeden dat het hier wel druk was. Binnen was het er warm van. Er vielen woorden van afscheid, er vloeiden tranen en er werd luid geapplaudisseerd. Het kerkgebouw leek er geen problemen mee te hebben.

Ik zag dat er katholieken waren uit heel Utrecht. Dit was de toekomst: alle gelovigen van de stad in één kerk.

Na afloop van de viering werd er druk gepraat en met koffiebekertjes rondgezeuld. Misschien is het koffiedrinken wel het belangrijkste moment voor een geloofsgemeenschap. Hier wordt die ene vraag gesteld die er werkelijk toe doet: "Hoe gaat het met je?" Hier worden mensen opgemerkt en hardop getroost. Hier telt wat of wie je bent niet meer mee.

Vroeger geloofde je met de buren. De kerk viel vaak samen met de buurt waarin je woonde. Nu zijn die twee al lang uit elkaar. De kerk staat er soms nog als schuilplaats en gebouw vol troost, en dan vooral voor degenen die overal net buiten vallen. Laatst zag ik in een kantoorgebouw een schoonmaakster bezig met haar werk. Ze deed het met zorg. Toch kreeg ze een standje van een leidinggevende, een man die dacht daarmee gezag uit te stralen. "Dit contract wordt niet verlengd", zag ik hem denken. Even later liep de vrouw te huilen.

Dezelfde vrouw zag ik een week of wat later terug in een kerk. Bij binnenkomst werd ze hartelijk begroet en nam ze de situatie in handen. Wat bleek: hier had zij de leiding. Ze straalde.

Dus kerkbestuurders, wees zuinig op gemeenschappen. Als je kerken oneerbiedig sluit, raken ze in verval. Geloofsgemeenschappen vangen mensen op die elders over de rand worden geduwd, om ze vervolgens op te tillen.

Noem het een vorm van eredienst.

Columnist Stijn Fens schrijft over katholicisme. Lees al zijn columns terug in ons dossier.