Gaan we nog iets doen aan het casinokapitalisme?

De aandacht voor het neoliberale casinokapitalisme en voor de verwoestende gevolgen daarvan, is al lang niet meer het exclusieve terrein van de antiglobalisten, maar speelt ook een steeds belangrijkere rol in gevestigde academische kringen en in officiële overheidsstudies. Dat blijkt weer uit een recent rapport van de Amerikaanse Senaat, op 13 april gepubliceerd onder de titel 'Wall Street and the Financial Crisis: Anatomy of a Financial Collapse'.

Dit rapport, waaraan twee jaar is gewerkt, biedt een glasheldere analyse en velt een snoeihard oordeel: "Dit rapport constateerde dat de crisis geen natuurramp was, maar het resultaat van hoogst riskante, complexe financiële producten; verholen belangenconflicten; en het falen van toezichthouders, kredietbeoordelaars en de markt zelf om de uitwassen van Wall Street in te tomen."

Wie de inhoud tot zich neemt, leert hoe de Amerikaanse financiële markten de afgelopen 15 jaar fundamenteel veranderden; hoezeer onverantwoorde risico's en belangenconflicten gemeengoed werden. Wall Street werd steeds meer het toneel van iets wat zich het beste laat omschrijven als casinokapitalisme.

Het rapport komt uiteraard ook met een serie aanbevelingen om te hervormen. Die betreffen onder meer de regulering van riskante financiële producten, versterking van toezicht, beperking van de invloed van kredietbeoordelaars en het aanpakken van bepaalde praktijken van zakenbanken. Het pakket is omvangrijk, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de diagnose meer indruk maakt dan de aanbevolen therapie.

Gezien de afkomst van dit rapport - de Senaat - ligt het voor de hand dat deze aanbevelingen vooral gaan over maatregelen die de overheid kan nemen. Maar is dat geen te beperkt blikveld? Zou de beteugeling van het casinokapitalisme niet elders moeten beginnen?

Het is in dit verband interessant om te zien hoe de financiële crisis zelf aanleiding heeft gegeven tot nieuwe maatschappelijke initiatieven die bijdragen aan gezondere verhoudingen in de financiële sector. Drie recente voorbeelden daarvan zijn Follow the Money, Move Your Money en Finance Watch.

Follow the Money (FTM) is een website die in 2010 is opgericht door drie Nederlandse financieel-economische journalisten: Eric Smit, Mark Koster, en Arne van der Wal. FTM publiceert kritische, onconventionele, prikkelende stukken over 'het volgen en achterhalen van geldsporen', omdat 'wat als nieuws naar buiten komt vaak niet meer is dan het topje van de spreekwoordelijke ijsberg'.

Move Your Money (MYM) is een Amerikaanse website waartoe eind 2009 het initiatief is genomen door Arianna Huffington (van The Huffington Post) en enkele van haar vrienden. MYM heeft als doel mensen ertoe te bewegen hun geld weg te halen bij de grote banken en het onder te brengen bij lokale financiële instellingen. Op de site van MYM kan iedereen, door het intikken van een postcode, informatie krijgen over betrouwbare gemeenschapsbanken en kredietverenigingen.

Finance Watch (FW) is een denktank-in-oprichting in Brussel die een rol ambieert als maatschappelijke waakhond van de financiële markten. FW is het initiatief van een aantal progressieve leden van het Europees Parlement, vooral uit Duitsland en Frankrijk, waarbij zich inmiddels een aantal maatschappelijke organisaties heeft aangesloten.

FTM vertegenwoordigt een nieuwe vorm van journalistenmacht, MYM een nieuwe vorm van consumentenmacht, FW een nieuwe vorm van maatschappelijke macht. Alle drie zijn het voorbeelden van hoe onafhankelijk van de overheid wordt gereageerd op de financiële crisis.

Deze nieuwe civil society-initiatieven lijken sterk op hoe vijftien tot twintig jaar geleden maatschappelijke organisaties reageerden op wat zij zagen als misstanden in het toen globaliserende bedrijfsleven. Met naming and shaming dwongen zij bedrijven zich aan te passen aan veranderende opvattingen over milieu, kinderarbeid, eerlijke handel etc. Het je houden aan nationale wetten ter zake alleen werd niet langer toereikend geacht. Zo werd de antiglobaliseringsbeweging gevolgd door globalisering-met-een-menselijk-gezicht. Nu is er geen bedrijf meer dat niet serieus werk maakt van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

De betekenis van Follow the Money, Move Your Money, Finance Watch en andere maatschappelijke initiatieven is dat zij op soortgelijke wijze kunnen zorgen voor belangrijke veranderingen in de wereld van de banken en de schaduwbanken. En ja, we gaan dus echt iets doen aan het casinokapitalisme. De hebzucht intomen.