Europese kiezers zijn vertrouwen in traditionele partijen kwijt en dat is verontrustend

De dag na de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november 2020 was het stil in Europa. De uitslag van de stembusgang, een nek-aan-nekrace tussen Joe Biden en Donald Trump, lag nog niet vast en geen Europese leider durfde zijn vingers nog te branden aan het politieke gevecht aan de andere kant van de oceaan. Behalve Janez Jansa. De Sloveense premier kon zijn geluk niet op, zo leek het, en begon Trump uitgebreid te feliciteren. ’Het is vrij duidelijk dat de Amerikaanse bevolking Donald Trump en Mike Pence voor nog eens vier jaar hebben gekozen’, tweette hij. ‘Hoe meer uitstel en ontkenning van de feiten door de traditionele media, hoe groter de uiteindelijke overwinning. Felicitaties aan de Republikeinse partij voor de sterke resultaten in de hele VS’.

Dat bleek een nogal premature, en uiteindelijk ook foute stellingname: Trump verloor. Een uitslag met voorspellende waarde voor Jansa zelf, zo bleek. Anderhalf jaar na dato moest vorige week ook de Sloveense rechts-populist – net als Trump een politicus met dedain voor de ‘elite’, de ‘mainstream media’ en de rechtsstaat – het veld ruimen in verkiezingen die in het teken stonden van een ‘strijd om de democratie'. Veel Slovenen bleken de autocratische neigingen van Jansa beu, en kozen voor de politieke nieuwkomer Robert Golob.

Weggestemd ten faveure van nieuwkomers

Die uitslag weerspiegelde een voorzichtige trend. Vorig jaar verloren Jansa’s zielsverwanten Boyko Borissov (Bulgarije) en Andrej Babis (Tsjechië) verkiezingen. Ook in hun landen bleek de bevolking de zweem van corruptie, en de mishandeling van de rechtsstaat (vrijheid van de pers, onafhankelijkheid van de rechterlijke macht) rond en door hun leiders niet langer te appreciëren.

Toch is het te optimistisch om nu te concluderen dat autocratische neigingen binnen de Europese Unie ingekapseld zijn. Sterker: in Hongarije, voortrekkersland als het aankomt op deze ontwikkeling, boekte premier Viktor Orban onlangs een glanzende verkiezingsoverwinning. Hij won niet alleen, hij versterkte zelfs zijn tweederde meerderheid in het parlement en kan daardoor rustig doorgaan met het naar zijn hand zetten van de instituties van de staat. En ook in Servië won de autocratische president Aleksandar Vucic een nieuwe termijn.

Daar komt die andere verontrustender trend nog bij: namelijk dat de premiers in Slovenië en Bulgarije, en eigenlijk ook in Tsjechië weggestemd werden ten faveure van politieke nieuwkomers. Daarmee bevestigen stemmers in Oost-Europa de Europa-wijde trend dat kiezers het vertrouwen in traditionele partijen kwijt zijn en dat ze hun lot in handen leggen van politieke avonturiers. Dat is evengoed een ontwikkeling om bezorgd over te zijn.