Elk gevoel vermorzeld tot een simplistische like

Het gebeurt niet vaak dat een schrikbarende trend zowel Marokko als Nederland treft, maar helaas is dat wel het geval met de ontlezing. Afgelopen week meldden Marokkaanse media dat de leesvaardigheid van scholieren de afgelopen jaren dramatisch achteruit is gegaan. In Nederland was het de Inspectie voor het Onderwijs die de noodklok luidde voor het vak Nederlands. Het zou leerlingen niet meer toegestaan mogen worden met een onvoldoende voor Nederlands het middelbaar onderwijs te verlaten.

Vanuit het vakgebied klonk een diepe verzuchting: daar gáán we weer. Ik boog me over het examen Nederlands voor havo-scholieren en zag dat de tekstverklaring sinds mijn schoolverlating weinig is veranderd. Of is dat maar schijn? Ben ik te hard voor het vak? Ik deelde mijn ervaring op Twitter, dat snelle medium voor ophef en vertier. Een kritische leerkracht Nederlands antwoordde dat we het vak tijd moesten gunnen om te groeien. Snap ik.

Inclusie en diversiteit nog ver te zoeken

Wanneer het om inclusie en diversiteit gaat, heeft het eindexamen ook nog een lange weg te gaan. Vorig jaar turfde ik hoeveel van de teksten in het eindexamen waren geschreven door auteurs met een niet-westerse achtergrond, ik bekeek de vmbo-, havo- en vwo-examens Nederlands tot het jaar 2000. Het aantal van deze auteurs was in die 23 jaar op nog geen twee handen te tellen. Ook hier maakte ik melding van op Twitter waarop het account van het Centraal Eindexamen zich haastte om te melden dat eraan werd gewerkt.

We leven in de eeuw van het getal

Op zich hoeft tekstverklaren geen slechte manier te zijn om de leesvaardigheid van jonge mensen te toetsen. Maar er is een maatschappelijk probleem dat vooral het vak Nederlands nekt. Dat is de teloorgang van de status van geesteswetenschappen. Het geloof in hoge cultuur als sleutel voor innerlijke beschaving en vooruitgang is tanende; we leven in de eeuw van het getal. Onze rusteloze tijd accepteert niet meer dat innerlijke beschaving ontwikkelen tijd kost.

Voor een nieuwe generatie is datgene wat niet gekwantificeerd kan worden gebakken lucht geworden. Silicon Valley-ondernemers lachen mensen met schrijfambities uit. Als je, wat je te zeggen hebt, niet kan zeggen in een tweet dan ben je in hun ogen een dinosaurus. En de profeten van data boven duiding hebben een enorme aanhang.

“Alles van waarde is weerloos”, dichtte Lucebert, en omdat het weerloos is, is het mooi. Schoonheid is niet te vatten in een systeem. Een schilderij van Karel Appel is los van de prijs nog altijd een kunstwerk, het product van een creatieve geest. Inmiddels wordt de schoonheid van het kunstwerk vooral afgemeten aan de economische waarde ervan.

Wat gisteren briljant was, is vandaag alweer vergeten

Hoe meer aandacht een product genereert, hoe waardevoller het zal zijn. Waarom gaan we naar Vermeer in het Rijksmuseum kijken? Omdat anderen dat ook doen. Daarna gaat men snel verder, opgejaagd door de algoritmes die elk gevoel vermorzelen tot een simplistische like.

Wat gisteren briljant was, is vandaag alweer vergeten. En daar wringt de schoen voor het vak Nederlands waar literatuur zo’n belangrijke rol speelt. Een boek moet gelezen worden, en dat lezen kost tijd. Maar tijd, dat hebben we niet meer want jongeren staan onder druk om meer te presteren, om zich te onderscheiden opdat ze mee kunnen doen in een wereld waarin alles van waarde kwantificeerbaar moet zijn. Je moet geestelijk heel sterk in je schoenen staan om aan die orkaankracht weerstand te kunnen bieden.