Door sociale media en polariserende politici steekt het antisemitisme weer de kop op

Journalisten in Den Bosch werden vorige week bij een demonstratie tegen de corona-spoedwet uitgemaakt voor ‘stinkjoden’. Daarbij brachten demonstranten ook de Hitlergroet. Kon je dat een paar jaar geleden wellicht nog afdoen als een incident, tegenwoordig zijn antisemitische uitingen eerder regel dan uitzondering. Nog niet zo lang geleden moest je daarvoor afdalen in neo-nazistische krochten, waar de aloude beelden van de Jood die achter de schermen naar wereldmacht streeft ruim voorradig waren. Door de bewustwording van de onvoorstelbare enormiteit van de Holocaust leek het antisemitisme voorgoed naar de vuilnishoop van de geschiedenis verbannen.

We weten nu dat die verwachting niet is uitgekomen. Met name in de afgelopen vijf jaar is het giftige sjabloon van de Jood als boze genius in het kielzog van het radicaal-rechtse populisme weer in opmars. Regelmatig wordt met name in sociale media teruggegrepen op de in de negentiende eeuw door Russische antisemieten gefabriceerde ‘Protocollen van de wijzen van Zion’. Regelmatig kleuren anti-Joodse stereotypen de afkeer van instituties als de wetenschap, de pers en overheden.

Dat was voor het eerst goed te zien bij de aanvallen op de Joodse miljardair George Soros, die al lange tijd een belangrijke rol speelt bij het ondersteunen van de democratie in Oost-Europa en stichter is van de inmiddels door premier Orban uit Boedapest weggepeste Central European University. Op het hoogtepunt van de ‘vluchtelingencrisis’ in 2015 werd Soros het mikpunt van radicaal en extreem-rechts, met de beschuldiging dat hij heimelijk zoveel mogelijk islamitische vluchtelingen naar Europa ‘haalde’ om het continent zo economisch en cultureel te ontwrichten. De combinatie van nauwelijks verholen antisemitisme en islamofobie vrat zich als een razend vuurtje door de sociale media, verder aangejaagd door de bekende algoritmische mechanismen. Dat ‘Soros’ staat voor ‘Joden’ behoeft geen uitleg meer en de associatie is voor de goede verstaander volkomen duidelijk.

Satanische pedofiele sekte

De meest buitenissige variant van het antisemitische complotidee is het in 2017 in Amerika verspreide QAnon. Dat houdt in dat de elite een satanische pedofiele sekte vormt die kinderen misbruikt. De leden ervan (Democraten welteverstaan) zouden het bloed van baby’s drinken. Dat laatste element wortelt in de bekende Middeleeuwse antisemitische beschuldiging dat Joden het bloed van christelijke kinderen zouden gebruiken om tijdens Pasen (Pesach) hun matzes te bereiden. Het hoeft dan niet te verbazen dat Soros ook in het QAnon-complot voorkomt. Zo beschuldigde een Republikeinse kandidaat voor het Congres, Marjorie Taylor Greene, hem en de familie Rothschild er in 2018 van betrokken te zijn bij dit (Democratische) netwerk van pedofielen. Op Twitter maakte ze Soros regelmatig uit voor een ‘vijand van het volk’.

Daarmee hebben we de twee belangrijkste elementen te pakken die de opmars van antisemitische complotideeën in de afgelopen vijf jaar hebben versneld: het presidentschap van Donald Trump en de effecten van sociale media. Trump heeft sinds zijn campagne in 2016 dit soort samenzweringsideeën stelselmatig aangemoedigd. Denk aan de voorganger van QAnon, ‘Pizzagate’, waarin Hillary Clinton en andere hoge Democratische politici ervan werden beschuldigd een pedofielennetwerk te runnen. Deze door extreem-rechts in 2016 in de wereld gebrachte fabels deden het uitstekend onder Trump-aanhangers en de huidige president zelf stookt het vuurtje graag op.

Toen hem recentelijk werd gevraagd wat hij van QAnon vond, liet hij weten dat hij er niets van wist, maar pedofilie heel ernstig vond. Bovendien verklaarde hij het prachtig te vinden dat QAnon-aanhangers, ‘mensen die ons land liefhebben’, hem steunen. Inmiddels denkt 56 procent van de Republikeinen dat QAnon op zijn minst gedeeltelijk waar is, en inmiddels zijn deze in Amerika geboren complotideeën via Facebook en Twitter ook naar andere delen van de wereld overgewaaid, tot in Den Bosch en het Plein in Den Haag aan toe, alwaar tegenstanders van de coronamaatregelen er hun eigen hutspot van maken.

Media als tegenstanders van het volk

Zo zien we hoe een Amerikaanse president die al vier jaar lang de media als tegenstanders van het volk afschildert, racistische en antisemitische ideeën verspreidt en de democratische instituties van zijn land ondermijnt, met behulp van sociale media ook de polarisatie in Europa voedt en mede verantwoordelijk is voor de lang ondenkbaar geachte terugkeer van antisemitische complotideeën. Met de ‘elite’ en de ‘leugenachtige pers’ als mikpunt.

De ontwikkelingen in de afgelopen jaren laten zien dat antisemitisme niet alleen vroeger in crisistijd gedijde, maar dat de combinatie van polariserende politici en sociale media een nieuw speelveld opent.

Lees ook:

Een pandemie is voedsel voor complottheorieën: die bloeien als nooit tevoren

Corona begon als een gezondheidscrisis die Nederland eensgezind wilde aanpakken, maar veranderde in een bron van maatschappelijk wantrouwen, gevoed door desinformatie en complottheorieën. En zo ging het ook bij eerdere pandemieën.

Influencer Dorien Rose Duinker: Corona is vergelijkbaar met een griepje

Oprichter van besloten whatsappgroep ‘Watchdogs’ en medebedenker van #ikdoenietmeermee miste tegengeluid. ‘We zijn echt geen complotgekkies.’