Deze crisis kan het keerpunt zijn van te ver doorgeschoten globalisering

Nederland is een open economie. Nederland is zelfs een van de meest geglobaliseerde landen ter wereld: de optelsom van onze exporten en importen is een stuk hoger dan ons nationale inkomen. We handelen ons suf. We importeren zelfs voor miljarden aan voedsel, terwijl we een van de grootste landbouwexporteurs ter wereld zijn. We doen dit allemaal keurig volgens de belangrijkste handelsles uit de economieboeken: omdat het tot lagere prijzen voor de consument leidt. En dat willen we als zuinige Hollanders toch allemaal? Zo goedkoop mogelijk uit zijn, ook als dat betekent dat het doosje paracetamol van nog geen euro helemaal uit India moet komen. En dat die spijkerbroek in Bangladesh onder slechte arbeidsomstandigheden wordt gemaakt. We drijven handel omdat elk land zich specialiseert op waar het goedkoop in is. Dan betaalt de consument geen cent te veel.

We wisten al dat daar nadelen aan verbonden zijn. Ten eerste voor het milieu met al dat gesleep van grondstoffen, halffabricaten en eindproducten over de wereldbol. Zo voeren we driekwart van wat we in containers uit China invoeren meteen weer uit. Ten tweede voor de factor arbeid. Want in het land waar de productie uit wegtrekt verliezen mensen hun baan, terwijl in het nieuwe productieland de arbeidsomstandigheden vaak beroerd zijn. Ten derde voor de schatkist, die door de interne boekhoudtrucs van multinationals miljarden aan winstbelasting misloopt. De coronacrisis legt het gebrek aan veerkracht bloot van een wereldeconomie die extreem gespecialiseerd is met ellenlange handelsketens waarin China vaak een hoofdrol speelt.

Waarom zou de laagste prijs het enige criterium moeten zijn?

De vraag is nu of dat prijsvoordeel voor de consument wel opweegt tegen de nadelen. Natuurlijk moeten we niet in het andere uiterste vervallen en de grenzen sluiten. Hoewel we technisch gezien in ons land vrijwel elk denkbaar product kunnen maken, wordt dat voor sommige producten wel erg kostbaar of simpelweg van mindere kwaliteit. Denk aan goede rode wijn of een betaalbare smartphone. Maar waarom zou de laagst mogelijke consumentenprijs na jaren globalisering nu nog het enige criterium moeten zijn? We willen als consument tenslotte ook leveringszekerheid en eerlijke belastingbetaling door bedrijven die wereldwijd opereren. En die wereldwijde milieuschade en uitbuiting in ontwikkelingslanden zit velen van ons ook niet lekker.

De coronacrisis zou weleens het definitieve keerpunt van de te ver doorgeschoten globalisering kunnen zijn. Want het idee uit de economieboekjes dat meer handel op basis van nog meer specialisatie altijd goed is, blijkt een te beperkte opvatting. Bovendien nogal statisch. Waar een land goed en goedkoop in is, verschuift namelijk over de tijd. Toen ik jong was kwam er alleen goedkoop en kwalitatief slecht speelgoed uit China, en teenslippers. Nu produceert het land hightechspullen. Wat bleef is de goedkope arbeid, hoewel andere landen in de regio China inmiddels hebben ingehaald als kampioen lage lonen. Als de Chinezen steeds meer gaan verdienen is er maar een oplossing voor hen: de binnenlandse vraag stimuleren, zoals Henry Ford destijds zijn lopende-bandmedewerkers goed betaalde opdat zij zich ook een T-Ford konden veroorloven. Voor ons land zou wat meer eigen productie in samenwerking met Europese partners ook geen gek idee zijn. We hebben volop creatief ondernemerschap om sterke Europese productieketens te kunnen ontwikkelen, ook met Spanje, Griekenland en Italië. Zo kunnen we tevens de groeiende rol van China als investeerder in Europa een beetje in toom houden. De Chinezen hebben een langetermijn­visie en die hebben ook wij hard nodig.

Irene van Staveren is hoogleraar ontwikkelingseconomie aan de Erasmus Universiteit. Voor Trouw schrijft ze om de week een column over economie. Lees ze hier terug.