De Sovjet-Unie versloeg Hitler-Duitsland? Dat is niet de hele waarheid

Dit is het verhaal van drie Russische tanks. De eerste tank is de eenzame T34, afkomstig uit de Tweede Wereldoorlog, die gisteren het Rode Plein opreed. De tweede stond ooit in Praag, de derde staat nu Groesbeek.

Wat gebeurde er op het Rode Plein, onder het toeziend oog van Vladimir Poetin? De viering van Overwinningsdag, normaal gesproken een militair spektakel, was dit jaar kort, somber en grimmig. Het was alsof die ene, oude tank wilde zeggen: de rest is op het slagveld, strijdend tegen een terugkerend fascisme. “Vandaag staat de beschaving weer op een beslissend keerpunt”, zei Poetin. “Er is een echte oorlog ontketend tegen ons vaderland. Ze zijn vergeten wie de nazi’s uiteindelijk verslagen heeft.”

De Sovjet-Unie versloeg Hitler-Duitsland, dat is het verhaal, en het is niet onwaar, maar de hele waarheid is het niet. De Sovjet-Unie sloot in 1939 nog een niet-aanvalsverdrag met Hitler, ten koste van Polen, dat werd opgedeeld. Nadat Hitler de Sovjet-Unie toch binnenviel, voegde Stalin zich bij de geallieerden, Duitsland werd van twee kanten klemgezet en dáárdoor werden de nazi’s uiteindelijk verslagen.

‘Wij, Russen, hebben de wereld gered van het nazisme’

In Moskou wordt dit tegenwoordig gereduceerd tot: wij, Russen, hebben de wereld gered van het nazisme en wij zullen dat weer doen. Dat gaat aan van alles voorbij, om te beginnen aan het feit dat de Russen ‘slechts’ 56 procent van de Sovjet-bevolking vormden, 44 procent was niet-Russisch. Dmitri Medvedev, Poetins stand-in, liet dat gisteren liever onbesproken en beriep zich op ‘meer dan een miljoen Sovjet-militairen’ die hun leven gaven ‘om Europa te bevrijden van het fascisme’. Hij wees op Polen – gewaagd, gezien 1939 – en hij wees op Tsjechië, ook gewaagd, gezien het vervolg van de geschiedenis.

Dat brengt me op de tweede Russische tank, die in Praag, ik heb ‘m weleens eerder ten tonele gevoerd. Deze tank was in 1945 op een sokkel geplaatst, maar zijn betekenis was allerminst stabiel, want de Sovjet-bevrijders van 1945 ontpopten zich in de jaren daarna tot bezetters. En toen de Tsjechen (plus Slowaken) in 1968 probeerden een eigen weg in te slaan, arriveerden er nieuwe Russische tanks, ditmaal om de communistische dictatuur te herstellen. Geen wonder dat de tank-op-de-sokkel alleen nog negatieve associaties opriep; na de val van het communisme werd hij uit protest verschillende keren roze gespoten en tenslotte verwijderd.

Een Russische tank is buiten Rusland een teken van verschrikking geworden, en dat geldt ook voor de derde tank, sinds half maart geparkeerd voor het Vrijheidsmuseum in Groesbeek. Dit is een tank die vorig jaar door de Russen in Oekraïne werd ingezet, tot hij bij een aanval op Kiev op een mijn reed. Er staat, zo zag ik in De Gelderlander, een Oekraïense ambulance naast, vol kogelgaten – de oogst van deze oorlog. Ik noem het de tank der schande, temeer omdat Moskou-sympathisanten erop afkomen om bloemen te leggen, de ambulance zorgvuldig negerend.

In het Rode Leger dat nazi-Duitsland hielp verslaan, vochten vijf tot zeven miljoen Oekraïners. In Moskou werden zij gisteren niet genoemd. Wel plaatste een Oekraïense op Twitter een zwart-witfoto van haar grootmoeder als soldaat, met als bijschrift ‘Berlijn, 1945’. Had ze nu nog geleefd – ze woonde in Severodonetsk – dan was ze door Poetin gebombardeerd.