De schade in de gesloten jeugdzorg: geen betere toekomst voor onze jonge vriend

Deze week belde een jonge vriend (18) bij ons aan nadat hij een nacht op straat had geslapen en lang niet had gegeten. Hij was een paar dagen daarvoor uit een gesloten jeugdzorginstelling ontsnapt. Het was niet voor het eerst.

Vanaf zijn zesde levensjaar heeft hij in minstens dertig verschillende pleeggezinnen en opvanginstellingen gewoond en vanaf zijn twaalfde ook vaak in gesloten instellingen. Hij heeft geen beperking – behalve een hechtingsstoornis –, kreeg na de basisschool havo/vwo-advies en is alleen maar boos over het onrecht dat hem is aangedaan.

De politiek is in rep en roer omdat er een half miljard bezuinigd zal worden op de jeugdzorg. Ik weet niet of dit de kern van het probleem raakt. Zolang er geen maatwerk kan worden geleverd omdat er geen ruimte is in het systeem om te luisteren naar wat deze jongeren nodig hebben, blijven deze problemen bestaan.

Eigenlijk hebben jongeren als deze jonge vriend van ons zelden of nooit het gevoel ‘thuis’ te zijn. Hoewel veel begeleiders hun best doen, staat het leven in het teken van je behandelplan, regels en sancties. De gevoelens van boosheid en onveiligheid groeien bij elke sanctie (vooral als het gaat om fixatie en isolatie) en bij elke overplaatsing. En daardoor wordt je dossier steeds dikker en de kans dat je gesloten geplaatst wordt steeds groter.

Hij wil zelf verantwoordelijkheid nemen voor zijn leven

Nu hij volwassen is weet hij dat het geen zin heeft om anderen de schuld te geven en wil hij zelf verantwoordelijkheid nemen voor zijn leven. Maar het wordt hem niet gegund. Via een rechterlijke machtiging heeft de rechter besloten dat hij nog steeds in het systeem moet blijven.

Toen hij na de vorige wegloopactie vrijwillig terugkeerde om toch mee te werken aan een traject naar een betere toekomst, werd hij direct weer gesloten geplaatst en mocht maar een half uurtje per dag onder begeleiding luchten. Geen school, geen stage, geen werk, geen behandeling, alleen maar wachten op een volgende plaatsing. Voor een jongeman die wat van zijn leven wil maken een onhoudbare situatie. Met het uitsteeksel van een elektrische tandenborstel heeft hij drie nachten geveild totdat zijn raam was ontzet en hij weer kon ontsnappen.

Door deze onveiligheid hebben jongeren nieuwe en verergerde problemen als ze uit de zorg komen. Ze kampen met meer trauma’s, angsten, herbelevingen en nachtmerries. Ze hebben minder vertrouwen in de mensen om hen heen en lopen op school achter op hun leeftijdsgenoten. En dit werkt door in hun volwassen leven, waardoor school, werk of relaties vaak mislukken.

Ook open instellingen kunnen ‘besloten’ zijn, met een regime dat nauwelijks te onderscheiden is van gesloten instellingen. De isolatiecel van beton (geen meubels en geen stoffering) met stalen toegangsdeur heet dan een ‘time-out kamer’. Het idee is dat je er zit tot je weer rustig met de begeleiding in gesprek kunt, maar een voormalig pleegkind van ons heeft er wel eens twee dagen gezeten.

‘Doe wat ik zeg, anders ga je naar de time-out’

Als je daar zit, word je helemaal gek, zei hij. Als je er moet slapen, geven ze je een matje, een kussen en een deken. Volgens hem vindt in deze jeugdinstellingen veel machtsmisbruik en vernedering plaats. Tegen hem werd wel gezegd: “Ik ben vandaag niet in een goede bui, dus je moet doen wat ik zeg en anders ga je naar de time-out”.

Soms is gesloten of besloten jeugdzorg wel goed geweest voor onze pleegkinderen, om hen weg te halen uit een groep die een slechte invloed op hen had. Ook werden ze beter gemotiveerd om daar nooit meer terecht te komen en gingen wel luisteren naar de regels, al durfden ze soms uit angst geen enkel risico meer te nemen. Maar altijd kregen ze er een trauma bij door die opname.

‘We kunnen niet doorgaan met de gesloten jeugdzorg’, schreef Stichting Het Vergeten Kind in een rapport deze maand, ‘nu we weten dat het gepaard gaat met veel schade en bijzonder weinig opbrengst’.

Dit is een advies dat serieus genomen moet worden. Maar het komt te laat voor onze onverwachte gast die een onzekere toekomst tegemoetgaat.