De rechtsgang van burgers of belangenorganisaties moet niet nóg lastiger worden gemaakt

Een rechtse meerderheid in de Kamer steunt een motie van de SGP om de rechtsgang voor organisaties lastiger te maken. Dat is een kwalijke bemoeienis van de politiek met een taak die in essentie aan rechters toebehoort.

De voorbeelden kent iedereen inmiddels. Klimaatorganisatie Urgenda behaalde voor de rechter een klinkende overwinning over het klimaatbeleid van de overheid. Dat was onvoldoende en ontoereikend, zo oordeelden de rechters tot in hoogste instantie, om de op democratisch wijze afgesproken en vastgelegde doelen te halen. Ook activist Johan Vollenbroek en zijn milieuorganisatie behaalden succes in een rechtsgang, over het Programma Aanpak Stikstof (PAS) dat in strijd bleek met Europese regelgeving. Maar deze twee zaken kenden ook unieke kenmerken, en zijn in dat opzicht niet heel typerend voor de talloze rechtszaken die burgers of belangenclubs jaarlijks aanspannen omdat ze het niet eens zijn met een beslissing van de overheid.

Motie treft zwakke partijen

Nu ligt er een motie van de SGP – gesteund door coalitiepartijen VVD en CDA – die tot doel heeft de rechtsgang van belangenorganisaties en burgers in te perken. Dat betekent een inperking bovenop de gewone toetsing die elke rechter moet uitvoeren. Rechtbanken toetsen nu al in iedere zaak of een belangenorganisatie of burger met zijn protest tegen een bepaalde beslissing ook rechtstreeks geschaad wordt in zijn belang, of in het collectieve belang dat de organisatie vertegenwoordigt. Zo niet, dan komt er geen zaak.

Vooral bij milieuzaken zijn organisaties kansrijk, omdat milieu al snel een zaak is van omwonenden of grote groepen inwoners. Zie ook de successen die belangenorganisaties en burgers met heel veel moeite haalden in het dossier van de gaswinning, tegen de NAM en de overheid.

Mocht de motie toch worden uitgevoerd, dan treft dat in principe de zwakkere partijen, namelijk (groepen) burgers die protesteren tegen overheidsbeleid. Hen wordt de toegang tot de rechter in het algemeen lastiger gemaakt, terwijl die de laatste jaren om uiteenlopende oorzaken toch al onder druk staat. Het is niet moeilijk om in deze motie ook weerstand te zien van de rechterflank tegen het huidige klimaatbeleid, zoals de stikstofmaatregelen. Beleid waaraan VVD en CDA zich juist gecommitteerd hebben. Dat maakt het des te vreemder – en neigend naar populisme – dat volksvertegenwoordigers van deze partijen zich achter deze motie schaarden.