De partij tegen de gevestigde orde is een stabiele factor geworden, zij het steeds in andere gedaante

Het begint een constante te worden in de Nederlandse politiek: de komeetachtige opkomst van een partij die de hele bliksemse bende belooft op te schonen. Dat is niet verwonderlijk, het ís ook een bende, maar het feit dat er steeds weer iemand anders met een grote bezem aan komt zetten, doet vermoeden dat zo’n grote schoonmaak gemakkelijker is gezegd dan gedaan.

Het zijn niet steeds dezelfde kiezers die zich scharen achter een nieuw, fris en krachtig geluid (van de voormalige Forum-stemmers koos slechts 10 procent voor BBB), maar er is wel altijd zo’n geluid en het komt, ondanks allerlei verschillen, steeds van rechts: Fortuyn, Wilders en Baudet gingen Van der Plas voor. Je zou kunnen zeggen dat de partij tegen de gevestigde orde een stabiele factor is geworden, met als kanttekening dat deze partij voortdurend een andere gedaante aanneemt. Het elftal van de onvrede is te onsamenhangend om een werkelijke team te worden.

Het is één ding om de pijn van het electoraat aan te boren, voor de opbouw van een bestendige politieke beweging is meer nodig. Om te beginnen iets van een overkoepelende gedachte, een wereldbeeld vanwaaruit je de samenleving zou willen inrichten, toegepast op alle gebieden van het publieke leven. Bij gebrek daaraan zetten populisten volledig in op de persoon van de partijleider, die dan tot zulke magische proporties wordt opgeblazen dat de deceptie nooit lang op zich laat wachten. Waarna een volgende redder des vaderlands zich mag melden.

'De’ kiezer?

Of het de BBB ook zo zal vergaan, staat natuurlijk niet vast, en wellicht telt een gewaarschuwde vrouw voor twee. Maar er zijn bepaalde voortekenen. Niet alleen in vereenzelviging van de partij met haar leider en in het wegkletsen van politieke dilemma’s, ook in het idee dat de eigen club samenvalt met ‘de’ kiezer, ‘de’ burger, ‘het’ volk. Zo’n zelfoverschatting werkt averechts. In de euforie van het moment wordt het misschien over het hoofd gezien, maar nogal wat kiezers stemden op VVD, CDA, PvdA, GroenLinks, D66, Partij van de Dieren, CU en Volt, daar leven (heel) andere ideeën dan bij BBB. Het volk is pluriform, om niet te zeggen verdeeld, en de opgave van de democratie is uit die verdeeldheid toch iets verstandigs te creëren.

Intussen mag de coalitie zich de onvrede waarop de BBB drijft zeer aantrekken. Uit onderzoek van Ipsos bleek dat de ‘onbekwaamheid van ministers’ op nummer 1 stond in de electorale klachtenlijst, nog voor thema’s als klimaat en migratie. Het zal te maken hebben met de vermenigvuldiging van crises in het land – alles lijkt vast te lopen. Burgers, ook die van de subcategorie boeren, zijn door de overheid stelselmatig tekortgedaan. Zowel als het gaat om hun rechtszekerheid (toeslagen, Groningen, stikstofregels) als om hun sociaal-economische situatie (armoede, wonen, voorzieningen op platteland, enzovoorts).

De gemeenschappelijke deler hier is die van de technocratie, een onpersoonlijke macht waartegen de burger zich hulpeloos voelt; vaak is alleen het leggen van contact al onmogelijk. Iemand als Pieter Omtzigt vroeg daarom om een nieuw sociaal contract en een andere bestuurscultuur. Iedereen was het ermee eens, tot de premier aan toe. En toen ging het leven weer door.