De 'opvang in eigen regio'-mantra is voorlopig niet meer dan een holle leus
Sommige plannen voor de opvang van vluchtelingen zijn echt utopisch, stellen Leo Lucassen, directeur onderzoek IISG, en hoogleraar sociale geschiedenis Universiteit Leiden Hein de Haas.
Bij de presentatie van haar essay 'Nergensland' pleitte Femke Halsema begin deze maand voor opvang van vluchtelingen in de eigen regio. Haar utopische essay is sterk geïnspireerd op het eerder dit jaar gepubliceerde boek 'Refuge: Transforming a Broken Refugee System' van twee Britse wetenschappers, Alexander Betts en Paul Collier.
Hun boek, dat internationaal veel stof heeft doen opwaaien, belooft een morele en praktische oplossing voor de vluchtelingenproblematiek. De één miljoen vluchtelingen in 2015 vormen nog maar het begin, aldus Betts en Collier. Als we de buitengrens niet streng bewaken, dan zullen landen in Afrika massaal leegstromen.
Het is daarom cruciaal de oplossing in de regio zelf te zoeken. Dat is niet alleen goedkoper, maar ook rechtvaardiger (met het huidige zeer restrictieve grensbeleid hebben armen minder mogelijkheden Europa te bereiken dan rijken) en uiteindelijk beter voor de vluchtelingen zelf. Alleen moeten we er dan wél voor zorgen dat zij in opvangkampen dicht bij huis de mogelijkheid krijgen hun eigen leven te bepalen.
In hun boek schetsen zij, net als Halsema, een tamelijk utopisch beeld van door westerse hulporganisaties ondersteunde kampen in landen als Jordanië, die een dynamische leefomgeving vormen waarin mensen eigen bedrijfjes opzetten of hun talenten ontplooien in (westerse) bedrijven die daar hun deuren openen. Kinderen krijgen er intussen goed onderwijs. Daarvoor is natuurlijk veel geld nodig, maar dat besparen we doordat we hier geen peperdure opvang meer nodig hebben.
Op het eerste gezicht lijkt dit geen slecht idee, maar de realiteit is weerbarstiger. Verreweg de meeste vluchtelingen worden allang in de regio opgevangen (zo'n 85 procent) en hulporganisaties als UNHCR klagen al jaren dat westerse landen de huidige minimale financiële toezeggingen niet nakomen. Het afknijpen van hulpfondsen was een van de redenen dat veel Syriërs in 2015 de oversteek van Turkije naar Griekenland waagden. De realiteit is dat verreweg de meeste vluchtelingen in de regio zich in een tamelijk uitzichtloze situatie bevinden, om van de bijna 60.000 in Griekenland opgesloten Syriërs en Afghanen maar niet te spreken.
Angstbeeld
De discussie over de Nergensland-utopie wordt bovendien vertroebeld door het door Betts en Collier geponeerde, en ook door Halsema gevoede angstbeeld dat Europa wordt bedreigd door een immigratiegolf van bijbelse proporties. Europa zou dus geen andere keus hebben dan de buitengrenzen hermetisch af te grendelen.
Onderzoek rechtvaardigt dit soort paniekdenken echter geenszins. Kijken we bijvoorbeeld naar de afgelopen 25 jaar, dan zien we eerder continuïteit dan een snelle toename van de irreguliere migratie uit Afrika en het Midden-Oosten naar Europa. Voor Afrika schommelen de jaarlijkse aantallen asielzoekers voor de gehele Europese Unie tussen 50.000 en 200.000 mensen, oftewel 0,01 procent van de Afrikaanse bevolking en 0,03 procent van de Europese.
Afrika heeft de laagste migratiecijfers van alle wereldregio's, en de oorzaak hiervan is juist armoede: migratie vereist immers substantiële middelen. Verreweg de meeste migranten, zowel vluchtelingen als mensen op zoek naar werk, blijven binnen Afrika. Onderzoek weerlegt ook de mythe dat Afrikaanse migratie vooral 'illegaal' van aard is: Ongeveer 9 op de 10 Afrikanen komen Europa op legale wijze binnen, dus met een paspoort en visum in de hand.
En zelfs van degenen die de gevaarlijke tocht vanuit West-Afrika (Niger, Mali) naar Libië maken wil hooguit 20 procent naar Europa, zo liet ook het onderzoek 'Turning the Tide' van Instituut Clingendael uit februari 2017 zien. De meeste migranten doen seizoenswerk in de olie-industrie in Libië om zo hun families te ondersteunen.
De 'opvang in eigen regio'-mantra, ook in de utopische vorm van Halsema, Betts en Collier, is voorlopig niet meer dan een holle leus. Die wordt - zie ook het regeerakkoord - vooral politiek gebruikt om de bestaande opvang van vluchtelingen alvast af te bouwen en uiterst discutabele deals met warlords en autoritaire leiders in Afrika af te sluiten. Die brengen vluchtelingen en migranten alleen maar verder in het nauw.
