De moraal van De Mos: terug naar normaal

De socioloog Ernest Zahn schreef over de Nederlandse volksaard: ‘De kleine kring is maatgevend, niet het grote kader’. Hij verduidelijkte dat met dit voorbeeld: ‘De jaarlijkse intocht van Sinterklaas is belangrijker dan welk officieel staatsbezoek ook’.

Met de bril van Zahn op kun je de politieke dynamiek in onze dagen misschien beter begrijpen. Deze Boheemse Tsjech keek in de jaren zeventig en tachtig in ons land rond. Hij was dus al lang weg toen het populisme opkwam, dat zo bepalend is voor de turbulentie. Als je dat verschijnsel beschouwt als uitdrukking van het verlangen naar de kleine kring en de weerstand tegen de grotere kaders van internationale integratie, zoals de Europese Unie, valt het ineens in een plooi van onze geschiedenis.

Van begin af aan was de aandacht voor het populisme sterk gericht op het anti-islamisme. Logisch, de agitatie tegen deze ‘vreemde religie’ zette onze oeroude godsdienstvrijheid onder druk en was, zowel bij Fortuyn als Wilders, het vliegwiel van hun machtsstreven. Maar ze raakten ook aan een diepere laag. Voor inzicht daarin was de rechtszaak tegen de Haagse populist Richard de Mos, leider van de lokale partij Hart voor Den Haag, leerzaam.

De schijn van gaafheid

De publieke behandeling liet zien hoe in deze zaak twee mens- en wereldbeelden botsten. De Mos stelde de gewoonten en codes van ‘de straat’ tegenover een wereld die wordt beheerst door voorschriften, protocollen en, met dank aan de beeldvormers, de schijn van gaafheid. Het verzet dat daaruit spreekt, vertoont overeenkomsten met de protesten waarmee de provobeweging in de jaren zestig onze samenleving opschudde.

De provobeweging richtte zich tegen de consumptiemaatschappij en de belofte van verzorging van de wieg tot het graf, het populisme verzet zich tegen de zwaar gereguleerde samenleving, die participatie vraagt en vervreemding levert. Bij provo uitte zich het non-conformisme in ludieke acties, die de burgerij en het ‘regentendom’ schrik aanjoegen; de populisten kiezen voor de ruige straattaal, harde provocaties van de constitutionele orde en de laatste tijd een vertoon van doe-maar-gewoon, sterk verbeeld door De Mos en Caroline van der Plas.

De Mos voegt aan zijn optreden ook de Haagse humor toe en legt een openheid over de drijfveren van zijn ‘ombudspolitiek’ aan de dag, die de Rotterdamse rechters, gewend aan smoesjes en drogredenen, keer op keer verraste. Hij wil praktische problemen waar mensen tegenaan lopen, om het even of het tante Rie of een ondernemer is, oplossen. Voor meer inzicht in de wereld van De Mos raad ik de podcast O, o, De Mos van AD-journalist Niels Klaassen aan, zojuist bekroond met de Haagse mediaprijs Luis in de pels.

De Amerikaanse historicus Henry Adams muntte in 1909 het begrip ‘acceleratie van de geschiedenis’. Hij bedoelde daarmee dat de overgang van een agrarische naar een industriële samenleving de ‘beweging van de wereld’ niet in snelheid had verdubbeld, maar verduizendvoudigd – met allerlei spanningen en onrust tot gevolg, en ook nieuwe politieke vormen en gedachten.

Het web beheerst ons

De vraag is wat de invloed zal zijn van de acceleratie van de geschiedenis die zich voltrekt nu de industriële samenleving overgaat in een digitale. Het tempo van de veranderingen is zo duizelingwekkend hoog, dat zelfs in een overgeorganiseerd land als het onze het burgers vaak te machtig wordt, maar ook de overheid zelf. De toeslagenaffaire is daar nog altijd het pijnlijkste voorbeeld van. De Algemene Rekenkamer voegde er deze week nog een paar aan toe, zoals de vastgelopen arbeidsongeschiktheidsregeling.

De academisch bolleboos Walter Russell Mead schreef deze maand in Tablet Magazine: ‘Zowel bij elites als bij het grote publiek heerst het gevoel dat dingen ons sneller overkomen dan we ze kunnen begrijpen, laat staan in de hand houden’. Anders gezegd, wij beheersen al surfend niet het web, het web beheerst ons. Belangrijk politiek punt: we zitten in hetzelfde schuitje.

Het is niet zo gek dat een politicus die zich in deze ongrijpbare nieuwe wereld als ‘vrije jongen’ druk maakt over een losgeraakte stoeptegel vertrouwen inboezemt. De Mos gaat daarmee letterlijk terug naar de menselijke maat. Dat kan, hoe vreemd ook, argwaan van de autoriteiten oproepen.

In 1966 deelde de provo Koosje Koster bij de anti-rookhappenings op het Spui in Amsterdam krenten uit aan omstanders. Onschuldiger kon een actie tegen de ‘krenterigheid van de Nederlander’ niet zijn. Maar de politie wist zich er geen raad mee en voerde het meisje in de boeien af om haar op het bureau urenlang te verhoren. De reactie van het OM op De Mos spoort dus ook met onze geschiedenis. De moraal levert twee politieke uitdagingen op: het gewone moet weer de maat der dingen worden, de grotere kaders zijn er om de kleine kring te beschermen.