De machtige juridische waakhond gaf eerst pootjes aan Trump en nu zit-ie op voor Biden

Wie nog steeds nieuwsgierig is naar de rijkdom van Donald Trump, of denkt dat hij tot over zijn oren in de schulden zit die uitstaan bij onfrisse types, mag hoop koesteren. De Amerikaanse fiscus moet Trumps belastingaangiften over de jaren 2015 tot 2020 ter beschikking stellen aan een commissie van het Congres.

Dat is vrijdagavond beslist, niet door een rechter, maar door een speciale dienst binnen het ministerie van justitie die wel wat weg heeft van een rechtbank, maar ook van een advocatenkantoor: het Office of Legal Counsel (OLC). Het is een opvallende beslissing, want nog helemaal niet zo erg lang geleden, in 2019, kwam diezelfde dienst tot de omgekeerde conclusie.

Destijds kwam het verzoek om de aangiften terecht bij Trumps minister van financiën, Steve Mnuchin. Die vond dat het verzoek geen serieus bestuurlijk of wetgevend doel diende. Als de commissie eenmaal over de aangiften zou beschikken, zou een lek naar de pers vermoedelijk snel volgen, of de commissie zou ze zelf openbaar maken. De pers zou dan alle voor Trump pijnlijke of schadelijke details uitstallen en dat was de werkelijke, verborgen, bedoeling van het verzoek, meende Mnuchin.

Het OLC vond dat een realistische inschatting. Mnuchin mocht dus weigeren, en deed dat ook.

‘We zaten ernaast’

Maar er kwam een nieuwe president, Joe Biden, en een nieuwe minister van financiën, Janet Yellen, en een nieuwe minister van justitie, Merrick Garland. En dus deed commissievoorzitter Richard Neal zijn verzoek opnieuw. En nu oordeelt het OLC opeens anders.

Het ‘zat ernaast’, zegt het, toen het in 2019 oordeelde dat de minister van financiën rekening mocht houden met de verborgen bedoelingen van de commissie. Volgens het nieuwste inzicht moet de uitvoerende macht, dus de president en al zijn ministeries en diensten, zoals de belastingdienst, respect tonen voor de wetgevende macht, het Congres. Als dat zegt de informatie ergens voor nodig te hebben, dan is dat zo.

Officieel had commissievoorzitter Neal de aangiften opgevraagd om te zien hoe de belastingdienst met aangiften van presidenten omgaat. Die worden altijd met meer aandacht bekeken dan die van gewone burgers, maar misschien nog niet aandachtig genoeg, en dan zou daar een wet voor moeten komen. Van andere presidenten hoefde de commissie de aangiften niet op te vragen, Trump was de eerste sinds Nixon die niet vrijwillig inzicht gaf in zijn persoonlijke financiën.

Die belangstelling voor de procedures rond presidentiële aangiften is een hele aannemelijke reden voor het opvragen van de stukken en dat moet dan maar voldoende zijn, vindt het OLC nu. Dat ze dan openbaar worden, of dat leden van de commissie misschien staan te popelen om ze te lekken, is nog geen reden om het verzoek af te wijzen.

De ‘vrijmoedige adviezen’ kun je maar moeilijk afwijzen

Eind goed, al goed, zullen de Democraten vinden. Ze moeten nog wel even afwachten of Trump niet naar een echte rechter stapt om het vrijgeven van de aangiften te blokkeren. Al is de vraag of hij veel kans maakt. Onlangs ving hij bot bij de rechter toen hij wilde voorkomen dat de hoofdaanklager van de staat New York zijn financiële gegevens opvroeg bij zijn accountants. In het kader van een onderzoek naar belastingfraude en oplichting mocht dat, vond de rechter.

Maar voor juristen die ijveren voor een transparante en eerlijke overheid, in organisaties als het Project On Government Oversight, zit er ook een bedenkelijke kant aan zo’n ommezwaai. Zij pleiten al jaren voor hervorming van het instituut OLC.

Formeel is het een semi-onafhankelijk orgaan binnen het ministerie van justitie, met extreem veel gezag. Het heeft als taak de president en andere diensten ‘vrijmoedig te adviseren’, met name over de vraag of een voorgenomen actie of beleidswijziging wettelijk is toegestaan. En hoewel dat nergens in een wet staat, worden die adviezen als bindend beschouwd. Alleen de minister van justitie of de president mogen ze afwijzen. Ze zijn ook vaak geheim.

In de praktijk lijkt het met die vrijmoedigheid tegen te vallen. Critici valt het op dat het OLC bijna altijd ja zegt tegen een president die iets wil, soms met vergezochte redeneringen. Wat dat betreft functioneert het niet zozeer als een juridisch expertisecentrum, maar als een gewoon advocatenkantoor, waar juristen op zoek zijn naar mazen in de wet waar hun cliënt doorheen kan glippen.

Het beruchtste voorbeeld daarvan zijn de ‘martelmemo’s’ die het OLC produceerde, op basis waarvan president George W. Bush in de nasleep van de aanslagen van 11 september 2001 het zogenaamde ‘verscherpt ondervragen’ van terreurverdachten toestond. Ze werden later ingetrokken in opdracht van president Barack Obama.

Dat het OLC nu van gedachten is veranderd over de belastingaangiften van Donald Trump zou je als vooruitgang kunnen beschouwen, als je die president ziet als iemand die nodig nader onderzocht moet worden. Maar je kunt het ook zien als zorgwekkend teken dat een van de machtigste onderdelen van het ministerie van justitie, dat als taak heeft te zorgen dat de overheid niet buiten de lijntjes gaat kleuren, nog steeds met alle politieke winden meewaait.

Lees ook:

De aangiftes van Trump laten zien: hij is een slecht zakenman of een goed belastingontwijker

Als de Amerikaanse president Donald Trump inderdaad een succesvol zakenman is, dan heeft hij er in zijn belastingaangiftes sinds 2000 alles aan gedaan om dat te verbergen.