De ingreep van Polen tast de democratie aan

Met ­name het Constitutioneel Hof dat wetten aan de grondwet toetst en de Raad voor de Rechtsspraak die rechters benoemt. Afgelopen week was het Hooggerechtshof aan de beurt, onder meer verantwoordelijk voor het goedkeuren van verkiezingsuitslagen. In één manoeuvre paste de PiS de wet zodanig aan dat ruim een derde van de rechters van het hoogste hof van het land met pensioen moest. Hun vervangers worden door de politiek aangewezen.

In Polen zelf, en in de rest van Europa, leidt de maatregel tot grote zorg: wordt hier niet gezaagd aan de wortels van de rechtsstaat, is de scheiding der machten in Polen nog wel gewaarborgd? De Poolse regering wuift kritiek weg: volgens haar is de maatregel nodig om het rechterlijk apparaat eindelijk en definitief te ontdoen van (post)communistische restanten. Na de val van het communisme eind jaren tachtig, bleef de personele bezetting in een deel van Polens staatsapparaat in stand. De PiS wil bijna dertig jaar na dato elk laatste restje communistisch denken wegzuiveren.

Communisme

De PiS mag een obsessie hebben met het uitroeien van het communisme, heel geloofwaardig is dat toch niet als rechtvaardiging voor de ingreep, al was het maar omdat van sommige rechters vaststaat dat ze zich actief tegen het communisme keerden. De hoogste rechter van het Hof, Malgorzata Gersdorf, was bijvoorbeeld actief in ­Solidarnosc, de vakbeweging die een belangrijke rol speelde in de strijd tegen het communisme.

Maar het is vooral niet geloofwaardig omdat de ingreep in het Hooggerechtshof valt binnen een patroon: de Poolse regering probeert systematisch de rechterlijke macht onder controle te krijgen, en probeert bovendien de ruimte van kritische ngo’s en de pers in te perken. Het zijn allemaal maatregelen die misschien niet direct hun slopende werking doen, maar op termijn het democratisch proces langzaam eroderen, al kan het ook snel gaan, zoals we in Turkije zien.

Het is daarom goed dat de Europese Commissie vorig jaar een procedure tegen Polen begon die uiteindelijk kan leiden tot verlies van EU-stemrecht voor dat land, en ook dat ze afgelopen week een procedure begon bij het Europese Hof van Justitie om de nu omstreden ­pensioenwet terug te draaien. Of die stappen voldoende zijn om de Poolse regering op haar schreden te doen ­terugkeren, valt te betwijfelen. Maar er zit niets anders op dan Polen vanuit Brussel consequent en kritisch te blijven volgen.

In het commentaar leest u de mening van de krant, verwoord door leden van de hoofdredactie en senior redacteuren. Alle commentaren zijn terug te vinden in dit dossier.

Lees ook:

Poolse rechter Malgorzata Gersdorf weigert op te stappen: 'Maar de psychische druk is moeilijk uit te houden'

Malgorzata Gersdorf ondervindt aan den lijve dat het in Polen anders gaat sinds Recht en Rechtvaardigheid (PiS) regeert. "De regeringspartij wil alle macht naar zich toe te trekken en van rechters gehoorzame ambtenaren maken."