De EU verlaten, het VN-Klimaatverdrag opzeggen, zeg het maar, BBB

In de grote strijd om het voortbestaan, dat van de planeet, het klimaat, de natuur, de mensheid, het boerenbedrijf, de woningbouw, de coalitie, het partijleiderschap van Wopke Hoekstra en de regeringsdeelname van D66, zie ik twee krachten op elkaar inwerken en op elkaar botsen. De politiek en de rechtspraak.

De politiek heeft in principe de beste kaarten, dat is de fabriek die regels produceert en deze voortdurend aanpast aan de eisen van de tijd dan wel de wensen van de kiezer – wat overigens nogal tegenstrijdige dingen kunnen zijn. Zo kraakt het op dit moment in de coalitie omdat de provinciale winnaar BBB vanuit de oppositie eisen stelt aan de regering, en er binnen de regering een partij is die daar graag aan wil voldoen (CDA), maar ook een die daar niets voor voelt (D66) en twee die een beetje zwabberen (VVD, CU).

Stel dat de BBB haar zin krijgt, hetzij door het kabinet haar kant op te laten buigen, hetzij door nieuwe verkiezingen, dan kunnen direct zaken worden gedaan: vertraging van de stikstofregels, geen gedwongen onteigening van boerenbedrijven. Ziedaar het primaat van de politiek. Er is wel een keerzijde: omdat de stikstof-uitstoot sowieso omlaag moet, zal voor het ontzien van de landbouw elders een prijs moeten worden betaald. De belangrijkste sector die dan getroffen wordt, is de toch al haperende woningbouw.

Maar kunnen we er niet voor kiezen het stikstof gewoon zijn gang te laten gaan? Dat is lastig, want de uitstootregels zijn het uitvloeisel van wetten, er gaat tijd overheen om die te wijzigen. Bovendien zijn in deze kwestie onze nationale wetten weer het uitvloeisel van Europese wetten, die krijgt een BBB niet zomaar van tafel. En daarom ligt er dus ruimte bij de rechtspraak: zolang een wet geldt, in dit geval voor beschermde natuurgebieden, kunnen (georganiseerde) burgers daar aanspraak op maken. De overheid moet zich aan de wet houden, en het zou mij niet verbazen als dit principe uiteindelijk meer gewicht in de schaal legt dan de politieke macht van het moment.

Het is natuurlijk al gebleken. Urgenda wist de Nederlandse staat in 2015 via de rechter te dwingen tot het naleven van het VN-Klimaatverdrag, dat door Nederland is geratificeerd. Welk kabinet er ook zit, we zijn gehouden aan de klimaatdoelen. Mobilisation for the Environment (MOB) bereikte in 2019 iets soortgelijks rond de stikstofuitstoot, die sindsdien op last van de rechter aantoonbaar moet dalen. Hierbij zal het niet blijven. MOB eist nu dat provincies de vergunning intrekken van veertig piekbelasters, veehouders die kwetsbare natuurgebieden zwaar belasten. Doen die provincies – alle vier toneel van BBB-victories – dat niet, dan volgen nieuwe rechtszaken.

Internationaal wordt dezelfde route gevolgd, zo zijn bij het Europese Hof van de Rechten van de Mens drie zaken aanhangig gemaakt, vanuit Zwitserland, Frankrijk en Portugal, om nationale overheden te houden aan de verdragen die ze hebben ondertekend. Steeds gaat het erom regeringen te dwingen kleur te bekennen: neem je handtekening onder klimaat- en natuurverdragen serieus. Wil je er liever onderuit? Dat kan ook, het is geen dictatuur. De EU verlaten, het VN-Klimaatverdrag opzeggen, zeg het maar, BBB.