De Dutch Uncle waant zich superieur, en weigert dus Bulgaren vrije toegang

De Nederlandse houding ten aanzien van Oost- en Zuid-Europa heeft me lang licht geërgerd. Die landen lijken voor de Haagse politiek een ver-van-mijn-bedshow, vol oneerlijke of luie mensen die er vooral op uit zijn om je op te lichten. Het getuigt van een zekere morele superioriteit: alleen als die mensen worden zoals wij, kunnen ze rekenen op onze solidariteit.

Deze houding moet volgende week overwonnen worden als de EU-top bijeenkomt om te besluiten of Kroatië, Roemenië en Bulgarije opgenomen worden in de Schengenzone. Daar geldt vrij verkeer van personen, dus vervallen paspoortcontroles aan de gemeenschappelijke grenzen. Sinds het kabinet-Rutte I waaraan Geert Wilders gedoogsteun gaf – in 2011 – werd het Bulgarije en Roemenië moeilijk gemaakt om toe te treden. Maar nu staat Nederland in toenemende mate alleen en wordt de druk – terecht – opgevoerd om alsnog akkoord te gaan met toetreding.

Het is verleidelijk om de Nederlandse weigering te zien in het licht van de huidige Haagse strubbelingen en het falende migratiebeleid. Omdat alle aandacht uitgaat naar de binnenlandse politiek, is er weinig flexibiliteit op het Europese niveau. De Tweede Kamer zet ook de hakken in het zand en wil niets dat riekt naar toenemende migratie of slecht bewaakte grenzen. Daarom heeft de Kamer zich in oktober uitgesproken tegen toetreding van Roemenië en Bulgarije (Kroatië kon wel door de beugel).

Een betweter die de ander de les leest

Maar het Haagse verzet tegen de toetreding van landen in het zuidoosten van Europa is niet van gisteren en vandaag. Het hangt ook niet af van de samenstelling van het kabinet. Het is onderdeel van een overkoepelende houding waarin Nederland zich gedraagt als een ‘Dutch uncle’, zoals wij in de Engelstalige wereld zeggen: een betweter die de ander vermanend de les leest.

Tijdens de financiële crisis was Nederland een van strengste landen als het ging om het redden van Griekenland en andere Zuid-Europese landen. Ook bij het goedkeuren van het Europese covid-steunpakket deed Nederland het moeilijkst, vooral tegenover Italië. Bij de uitbreiding van Schengen wijst Nederland vooral op de corrupte Bulgaren (sinds deze week lijken de Roemenen van Nederland ineens wel een voldoende te krijgen) die hun zaken nog niet op orde hebben.

Als er een constante lijkt te zijn in de houding van Nederland tegenover Europa, is dat wel de opgeheven vinger. Alleen als je wordt aangevallen – zoals bij Oekraïne is gebeurd – kun je op meer Nederlandse solidariteit rekenen.

Maar misschien is die Nederlandse houding helemaal niet moralistisch. Volgens meerdere commentatoren is de EU voor Nederland vooral een wingewest, waar het economisch voordeel uit wil halen en waar diepe gevoelens van solidariteit ver te zoeken zijn. Mijn eigen lezing van de recente Nederlandse geschiedenis is echter dat Nederlanders zich superieur wanen aan de rest van de Unie, althans de landen die ten oosten en ten zuiden van hen liggen.

Dat is al lang het geval. In 1961 meende Henri Brugmans – een van de weinige echte Europese federalisten die Nederland kende – dat Nederland op ‘het balkon van Europa’ stond, neerkijkend op de rest van het continent. Nergens is het beter geregeld dan in Nederland, zeker in financieel opzicht, lijkt de heersende gedachte te zijn.

Nederlandse zorgen over financieel wanbeheer of – in het geval van de Schengen-uitbreiding – corruptie zijn niet geheel zonder merites, net als de zorgen van andere Europese landen over de Nederlandse brievenbusfirma’s en de rol van Nederland in de internationale drugshandel dat niet zijn. Maar er zijn andere zaken die inmiddels steekhoudender zijn. Roemenië en Bulgarije hebben jarenlang voldaan aan de maatstaven die nodig zijn voor toetreding tot de Schengen-zone, wat EU-onderzoek recentelijk nog eens heeft bevestigd. Het is de vraag hoe Mark Rutte in alle oprechtheid nog denkt additionele bewijzen van hen te mogen eisen. Terecht wordt gezegd dat deze landen door Nederland op deze manier behandeld worden als tweede­rangslidstaten.

Bovendien bewijst de oorlog in Oekraïne dat Europese solidariteit het investeren waard is. Het is daarom hoog tijd dat Nederland niet meer de ‘Dutch uncle’ speelt maar een opener houding zoekt met zijn partners in Zuid- en Oost-Europa.