De crèche is geen speeltje voor beleggers

Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald, schrijft columniste Irene van Staveren over het uitstel van het plan voor gratis kinderopvang. Maar er is meer nodig om de problemen op te lossen.

De bijna gratis kinderopvang is twee jaar uitgesteld. De belangrijkste reden is dat het plan tekortkomingen heeft. En die zijn serieus. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Deskundigen wezen er al eerder op. Ten eerste natuurlijk dat er nu al een groot personeelstekort is. Niet op woensdag en vrijdag trouwens – dan hebben de kindjes die wel aanwezig zijn bijna een leidster voor zichzelf. De minister wil die dagen goedkoper maken, en daar zit wat in. Er kan ook een andere prikkel bedacht worden om deze dagen aantrekkelijker te maken, zoals sporten of muziekles op woensdag en vrijdag.

De tweede tekortkoming van het plan heeft niets met de arbeidsmarktkrapte te maken, maar alles met de invulling van dat ‘bijna gratis’. Het idee is dat de overheid de volledige kosten vergoedt, maar tot een maximum. Dat betekent dat sommige ouders moeten bijbetalen. De belofte was dat dit maar een klein aantal huishoudens zou treffen en wellicht vooral de rijkeren. Maar wie destijds dacht dat het zo zou lopen, die ging eraan voorbij hoe de kinderopvangmarkt werkt. Ja, inderdaad, het is een markt.

Een kwart van de opvang is in handen van beleggingsfondsen

Toen mijn kinderen nog naar de crèche gingen, waren crèches van de gemeente of van een stichting. In beide gevallen zonder winstoogmerk en met kwaliteit als hoofddoelstelling. Nu is minstens een kwart van de opvang in handen van beleggingsfondsen voor mensen die maar één ding willen: een zo hoog mogelijk rendement.

Vaak hebben de beleggers geen flauw idee dat hun geld in Nederlandse crèches zit, want het gaat veelal om buitenlandse private-equityfondsen. En wat gaan die bedrijven doen als kinderopvang bijna gratis wordt? U raadt het al: de prijs verhogen. Want de vraag blijft toch wel bestaan als de overheid het grootste deel van de prijs betaalt. En voor rijkere ouders die op dit moment nog een hoge eigen bijdrage betalen, is het deel dat ze volgens de nieuwe plannen moeten betalen waarschijnlijk minder.

Ouders met een laag inkomen zijn de dupe

Wie wordt de dupe? De ouders met een laag inkomen. Want waar zij voorheen recht hadden op volledige compensatie van de kosten, moeten ze nu gaan bijbetalen. Wie is er nog meer de dupe? De belastingbetaler. Want die gaat meebetalen aan een inefficiënte overheidsvergoeding: er is een prikkel voor (sommige) kinderopvangorganisaties om de prijs op zijn minst te verhogen tot het maximum. Daar hebben hun klanten namelijk geen last van en het is mooi meegenomen.

Er dreigt ten slotte een nog groter probleem: segregatie tussen kinderen in de niet-commerciële opvang, waar niet of nauwelijks bijbetaald hoeft te worden door de ouders, en kinderen van rijkere ouders die geld overhouden om extra’s te betalen, van muziekles tot sport en creatieve vorming. Die laatste groep gaat misschien wel zorgen voor een aanbod van luxe opvang met een perfecte voorbereiding op de schoolcarrière van het eigen kroost.

Er zijn twee oplossingen. De snelle is om de vergoedingsdrempel te vervangen door een maximumprijs voor opvangorganisaties. Dat ontmoedigt de investeringsfondsen, voorkomt dat ouders met een laag inkomen moeten bijbetalen én voorkomt segregatie.

De oplossing op langere termijn is dat kinderopvang weer een publiek goed wordt, aangeboden door gemeenten, maatschappelijke organisaties en lokale gemeenschappen. De crèche moet er voor de kinderen zijn. Geen speeltje voor het grote geld.