Boter, melk en kaas kosten meer dan je lief is

Zuivel kost veel meer dan dat het oplevert. De schade aan de natuur en het klimaat is gigantisch. Alleen veel minder productie en consumptie van melk, kaas en boter, maar ook van vlees en eieren biedt soelaas. En een landbouwsysteem dat werkt mét in plaats van tegen de natuur.

Oppervlakkig gezien gaat het goed met de Nederlandse melkveehouders. Dankzij een hoge melkprijs boerden zij vorig jaar goed. De export van zuivelproducten draait als een tierelier: twee derde van onze kaas, boter en melk(poeder) wordt verkocht in het buitenland. Een prettig vooruitzicht voor de melkveehouderij, want de wereldwijde vraag naar zuivel blijft maar groeien.

In eigen land werkt de melkveehouderij met succes aan een positief imago, zeker als je dat vergelijkt met de intensieve veehouderij. Koeien in de wei maken ons domweg blij. De eerste weidegang, die sinds een aantal jaren de 'koeiendans' heet, is onder regie van FrieslandCampina uitgegroeid tot een jaarlijks pr-evenement. Het lijkt dus wel snor te zitten met de toekomst van de Nederlandse melkveehouderij.

Maar wie beter kijkt, ziet een sector die vecht om te overleven in een systeem dat hem langzaam maar zeker wurgt. Halvering van de zuivelproductie en -consumptie is volgens Greenpeace onvermijdelijk. Dat is goed voor het herstel van de biodiversiteit en het fors verminderen van broeikasgassen die de veestapel uitstoot.

Koploper

De bijdrage van de landbouw aan de Nederlandse economie wordt vaak beschreven in sporttermen. 'Nederlandse landbouwexport op recordhoogte', kopte het CBS in januari. Inclusief landbouwgerelateerde goederen zoals landbouwmachines, meststoffen en bestrijdingsmiddelen bedraagt de omzet van de Nederlandse landbouwexport 100,8 miljard euro.

Zuivel en eieren doen het goed: de exportwaarde van deze producten nam in een jaar tijd met 21 procent toe. "Daardoor is zuivel vlees gepasseerd op de rangschikking en wordt koploper sierteelt bijna geëvenaard", aldus het CBS. Wie waagt het om de kip met de gouden eieren te slachten?

Kanttekeningen bij deze cijfers zijn op hun plaats: de landbouw levert veel op, maar kost nog meer.

De bruto toegevoegde waarde van de landbouw is volgens het CBS 1,6 procent van het bruto binnenlands product, ofwel 11 à 12 miljard euro. De netto toegevoegde waarde van de landbouw (zeg maar: het landbouwinkomen) was in 2017 8 miljard euro. Volgens het CBS gaat ongeveer dertig procent hiervan naar de melkveehouderij, ofwel zo'n 2,4 miljard euro. Een fors bedrag.

Maar daarin zijn de verborgen kosten niet berekend. Dat zijn kosten die worden afgewenteld op de maatschappij, zoals inkomenstoeslagen, kosten van klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, ecosysteemschade en bodemdaling. Bij elkaar gaat het volgens een studie van het Louis Bolk Instituut in opdracht van Milieudefensie om een bedrag van 2,7 tot 7,7 miljard euro (2015) .

Trekken we deze indicatie van verborgen kosten af van het landbouwinkomen in de melkveehouderij, dan blijken boter, kaas en melk meer te kosten dan ze opleveren.

Krimp noodzakelijk

Koeien ademen en poepen het krachtige broeikasgas methaan uit. De melkveehouderij is volgens cijfers van de Rabobank goed voor 6,5 tot 8 procent van de totale Nederlandse broeikasgasemissies. Op een totaal van circa 197 megaton (2016) komt dat neer op 13 tot 16 megaton CO₂.

Dat is een uiterst problematische hoeveelheid: wil Nederland voldoen aan de klimaatdoelstelling van 'Parijs', dan moet de totale CO₂-uitstoot verminderen tot 10 megaton in 2050. Alle sectoren moeten inleveren, ook de melkveehouderij. Volgens de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (RLI) is krimp van de hele veestapel, dus niet alleen van het aantal koeien, 'noodzakelijk'. Anders neemt de veehouderij in 2050 'de totale toegestane broeikasuitstoot in Nederland' voor haar rekening.

Het besef dat verandering noodzakelijk is, dringt nauwelijks door tot de sector. De reactie van LTO Nederland op het rapport van de RLI is tekenend. Het rapport bevat volgens LTO 'geen nieuwe inzichten'. En de organisatie stelt: "Dat we in Nederland niet ontkomen aan een discussie over de omvang van de veestapel, zoals de Raad stelt en dus ingrijpen nu al als noodzakelijk acht, is een conclusie die LTO Nederland niet deelt."

Magere jaren

De vooruitzichten voor melkveehouders zijn niet denderend. Het fraaie inkomen dat ze in 2017 verdienden (68.000 euro, inclusief inkomenstoeslagen en subsidies) staat onder druk door de 'melkcyclus': na een vet jaar volgt onverbiddelijk een aantal magere. De goede prognoses voor de langere termijn (wereldwijd toenemende vraag) bieden geen oplossing voor de sector: die kan nauwelijks groeien door het plafond van de fosfaatrechten.

Niet voor niets willen veel melkveehouders stoppen. Tekenend is dat de riante stoppersregeling waarmee de overheid de overschrijdingen van het fosfaatplafond wilde terugbrengen, begin 2017 binnen één dag spectaculair was overschreven. De Rabobank verwacht dat er van de circa 17.000 melkveehouders rond 2030 maximaal 10.000 over zijn. Dat betekent wekelijks zo'n tien boerenbedrijven die stoppen!

Taak voor de overheid

De landbouw moet compleet op de schop. De grenzen die de aarde stelt, moeten - ook voor de landbouw - leidend zijn. Dat betekent een halvering van de productie en consumptie van dierlijke producten in 2050 en een andere manier van voedsel produceren. Greenpeace wil een eerlijk en duurzaam voedselsysteem voor boeren en milieu. Daarin zien we een belangrijke taak voor de overheid: die moet stoppen met beleid dat de industriële vlees- en zuivelproductie ondersteunt en in plaats daarvan boeren helpen over te schakelen op ecologische landbouw.