Bescherm de kritische burger, maar ook de waarheid

De krant noemt een kritische Wit-Russische niet bij haar volledige naam ‘voor haar veiligheid’ maar meldt wel haar beroep en vriendenkring. Is dat veilig genoeg?

De kwestie

Op de voorpagina van 9 augustus komt de Wit-Russische Jevgenia aan het woord met stevige kritiek over de toegenomen repressie in haar land. De vrouw, actief in een ondergronds wijkcomité, wordt ‘om veiligheidsredenen’ niet met haar eigen naam genoemd, staat erbij. Te lezen is onder meer dat ze begin veertig is, waar ze woont en in welke sector ze werkt. En hoe haar beste vriendin, van wie ook het beroep staat vermeld, eerder die week werd gearresteerd.

De standpunten

Een lezer mailt dat hij zich zorgen maakt om de veiligheid van deze Jevgenia: is het met alle gegevens in dit artikel niet vrij makkelijk haar werkelijke identiteit te achterhalen? Beseft de redactie wel dat iemand een andere naam geven misschien niet voldoende is? Of, zo vraagt de lezer af, houdt de redactie daar wellicht al rekening mee en zijn de gegevens van de Wit-Russische eigenlijk al veranderd: gaat het bijvoorbeeld in werkelijkheid om een man? Dat zou voor haar/zijn veiligheid in ieder geval een stuk schelen.

Trouws correspondent in Oekraïne sprak via een beveiligde beeldverbinding met de vrouw in het buurland. “Anoniem is wat mij betreft de laatste optie”, zegt hij achteraf. Hij gaat zoveel mogelijk af op de inschatting die een geïnterviewde zelf maakt van de veiligheidssituatie. Deze vrouw leek hem ervaren genoeg, en ze was akkoord met deze aanpak. Anderen, minder ervaren met de media, zou hij eerder tegen zichzelf in bescherming nemen, door bijvoorbeeld minder personalia te vermelden.

De correspondent wil gegevens van geïnterviewden niet opzettelijk verdraaien: bijvoorbeeld door van een man een vrouw te maken. “Een journalistiek artikel moet transparant zijn.” Ook de leesbaarheid gaat er volgens hem op vooruit als mensen echt worden beschreven hoe ze zijn. Hier is anonimiteit een forse aanslag op de transparantie en leesbaarheid, maar soms kan het niet anders.

Sinds de inval van Rusland in Oe­kraïne worden met enige regelmaat bewoners van beide landen anoniem opgevoerd, zeker ook de Russen die kritiek uiten op de aanpak van Poetin. Voor die laatsten geldt zeker ook het devies dat ze niet door een interview last moeten krijgen met een overheid die geen kritiek duldt. In alle gevallen wordt deze keuze door de correspondenten en verslaggevers voorgelegd aan de hoofdredactie. Of het om iemands echte naam gaat, wordt of in het artikel zelf óf eronder duidelijk gemaakt. In elk geval dat de echte naam bekend is bij de hoofdredactie.

Volgens het schrijfboek van de redactie mag iemand alleen anoniem opgevoerd als daarvoor een ‘zwaarwegend belang’ is.

Het oordeel

Dat zwaarwegende belang is er hier zeker. Het is onvermijdelijk dat in een oorlogssituatie en onder een repressief regime mensen opgevoerd moeten worden onder een andere naam. Anders werken mensen niet mee, of lopen te veel risico als ze dat toch doen. Met de actuele krant en website heeft dat niet zoveel te maken, het gaat er in dit online-tijdperk vooral om dat een veiligheidsdienst op een later moment bij een zoektocht op namen van mogelijke tegenstanders niet deze artikelen tegenkomt. Nu lijkt de veiligheid van deze vrouw redelijk gegarandeerd, omdat het niet aannemelijk is dat een veiligheidsdienst alle buitenlandse kranten gaat uitspellen op gegevens van mensen zonder een naam. Hopelijk is dat voldoende.

Principieel wringt het zeker in het geval van de Wit-Russische vrouw, omdat haar ervaringen de basis vormen voor een oordeel over de situatie in haar land. En dat ook nog eens op een prominente plek, de voorpagina. De lezer moet volledig vertrouwen op het oordeel van de correspondent over haar geloofwaardigheid. En op het feit dat de hoofdredactie haar echte naam kent.

Juist omdat de stem van deze vrouw zo aanwezig is, is het belangrijk dat de lezer meer informatie krijgt over wie zij is Het is daarom goed dat deze informatie, ook al blijft die vanwege de veiligheid vrij algemeen, er toch instaat. Iets opzettelijk veranderen, zou hoogstens denkbaar zijn wanneer onder het artikel ook gemeld zou worden ‘niet alleen de naam, maar ook het echte beroep en de echte leeftijd zijn bij de hoofdredactie bekend’. Dat zou een rommeltje worden in de krant. De journalistieke regel blijft: de lezer moet ervan kunnen uitgaan dat het klopt wat in de krant staat.