Appathon met datalek

Toen de coronacrisis losbarstte in Nederland schreef ik dat onze democratie nu noodgedwongen de gedaante aannam van een autocratie en dat dat alleen goed zou gaan als de overheid met zichtbare tegenzin gebruik zou maken van haar buitensporige bevoegdheden. Dan konden fundamentele vrijheden opgeschort worden zonder dat er een volksopstand uitbrak of er een daadwerkelijke autocratie naar Chinees model ontstond.

Nu we een maand verder zijn, denk ik dat dit behoorlijk is gelukt, maar ik heb ook het gevoel dat het onuitgesproken contract tussen de regering en de bevolking begint te knellen. Dat was waarschijnlijk onvermijdelijk met het verstrijken van de tijd, maar het kabinet maakt het er niet beter op met het gehaaste gerommel rond de corona-app. Moet er iets doorgejast worden? En zo nee, waarom lijkt het daar dan precies wel op?

Ik durf niet te zeggen of het invoeren van die app, bedoeld om iedereen in kaart te brengen die contact heeft gehad met een geïnfecteerd persoon, verstandig is. Er zijn de nodige vraagtekens; de veel geprezen praktijk in Singapore blijkt toch tegen te vallen, het is niet duidelijk hoelang het geregistreerde contact moet zijn geweest om een reëel gevaar te detecteren en er zijn geheide privacy-risico’s. Bij de openbare test van gisteren, quasi-Grieks opgeleukt als ‘appathon’, was direct al sprake van een datalek.

Orwelliaanse scenario’s

Wie aan een massaal digitaal volgsysteem wil beginnen – en minister Hugo de Jonge wil dat heel graag – moet beseffen dat hij grijpt naar een instrument waar autocratische en dictatoriale leiders hun vingers bij aflikken. Daarmee hoeft het niet automatisch taboe te zijn, maar je zou alles uit de kast moeten halen om orwelliaanse scenario’s te voorkomen, dat lijkt hier grandioos te zijn mislukt. Vrijdag, na de selectie van zeven kandidaat-apps, trok een groep van IT-specialisten de medewerking aan de proef in. Het proces verliep volgens hen chaotisch, de uitkomst was teleurstellend: goede voorstellen haalden het niet, slechte voorstellen haalden het wel. De specialisten sluiten zich onder andere aan bij het Platform Bescherming Burgerrechten en vragen de regering ‘terug te gaan naar de tekentafel’. “Het begint te rieken naar onbehoorlijk bestuur”, oordeelde privacy-expert Brenno de Winter.

De haast van Hugo de Jonge is begrijpelijk, maar ook roekeloos. “Het virus wacht niet op het maatschappelijke debat”, zei hij tegen NRC, en verder vond hij dat het debat toch al ‘behoorlijk levendig’ was. Dat klonk als een ernstige onderschatting van de bezwaren, zeker gezien de eerdere ontsporingen van de staat bij data-onderzoek onder burgers. Denk aan de inzet van algoritmes om uitkeringsfraude op te sporen in armere wijken (in februari verboden door de rechtbank in Den Haag) en aan de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst.

We leven, historisch gezien en in vergelijking met menig ander land, in een prachtige democratie. Maar ons stelsel is niet onkwetsbaar en kan niet worden overgelaten aan de zittende macht.

Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘onverbiddelijke enerzijds-anderzijds’ preekt. Lees ze hier terug. Abonneer je op zijn column in onze mobiele app en lees hem als eerste.