Als Ongehoord Nederland niet meer mag uitzenden zijn we terug in de verstikkende jaren dertig

Je kon erop wachten. Sinds Ongehoord Nederland in 2021 tot de publieke omroep NPO was toegelaten was het al hommeles rond de stem van populistisch rechts Nederland. Dat er onvrede zou uitbarsten over de eerste uitzendingen lag voor de hand. De omroep liet in zijn nieuwsuitzendingen alleen rabiaat rechtse stemmen, onheilsprofeten en complotdenkers horen. Zoals de Vlaamse populist Filip Dewinter die voor ‘omvolking’ van de autochtone samenleving en cultuur waarschuwde, een bekende complottheorie die nergens aantoonbaar te maken was. Dat standpunt was in Vlaanderen dus al zeer omstreden, maar in Nederland met zijn oververhitte maatschappelijke debat ontploften de sociale media. Juist ook de publieke omroep werd het mikpunt van woede over het verspreiden van desinformatie, suggestieve en racistische onwaarheden.

De klachten kwamen vanzelf en dus gaf de NPO-ombudsman vorige week een oordeel over de omstreden Ongehoord-programma’s. Het rapport geeft een gemengd beeld. Enerzijds doet Ongehoord Nederland precies waarvoor het is opgericht en waarvoor ook de publieke omroep in het leven is geroepen: uiting geven aan een uitgesproken identiteit die representatief is voor een deel van de Nederlandse bevolking. Binnen diezelfde publieke omroep is ruim gelegenheid voor anderen om daar desgewenst iets tegenin te brengen.

In strijd met de Journalistieke Code

Maar aan de andere kant zijn de uitzendingen op sommige vlakken direct in strijd met de Journalistieke Code die van alle journalistieke programma’s van de NPO ‘betrouwbaarheid, onbevooroordeeldheid, controleerbaarheid en feitelijke juistheid’ eist. De ombudsman roept daarnaast ook op om heldere criteria te formuleren over toe- en uittreding van het publieke omroepbestel.

Het weloverwogen standpunt van de ombudsman schuift de hete aardappel van sanctie tegen of zelfs een verbod op Ongehoord! op het bord van de bestuurders en toezichthouders, allereerst het NPO-bestuur. Dat heeft deze week de omroep ter verantwoording geroepen, en al gedreigd met een financiële sanctie van 15 procent van het budget. Dat zou uniek zijn, want financiële sancties zijn bij omroepen tot nu toe alleen opgelegd bij overtreding van de reclameregels. De sanctie kan ook aanleiding zijn voor een intern stevig gesprek bij de NPO over de journalistieke criteria die nu voor ieder raadpleegbaar zijn.

Treurig debat

Dat kan nog een treurig debat opleveren, want het is maar de vraag of alle journalistieke programma’s van de NPO de toets der kritiek kunnen doorstaan. Voorman Karskens van Ongehoord! liet al triomfantelijk weten dat dan alle omroepen langs de meetlat moeten. Voor je het weet is er een permanent en uitzichtloos hanengevecht. Laten we hopen dat de NPO dat voorkomt.

Want met zo’n zich in details verliezend gesprek zouden we een al escalerend maatschappelijk debat over de journalistieke omroepprogramma’s verder versterken. Met grote politieke gevolgen. Immers, hoewel de politiek zich formeel niet met de inhoud van publieke programma’s mag bemoeien, doet ze dat in de praktijk al jaren. Als dat doorzet zijn we een stap dichter bij terugkeer naar de vooroorlogse bemoeienis met omroepprogramma’s.

Verstikkend klimaat

Die had tot doel de onderlinge strijd van omroepen te verbieden, maar ook om de ‘politieke polarisatie’ en ‘antidemocratische tendensen’ tegen te gaan. Daarom werd de NSB zendtijd onthouden, en na de oorlog de CPN. Maar de omroepen werd ook verboden zich uit te spreken tegen andere politieke denkbeelden of figuren, tegen bevriende staatshoofden zoals Hitler of Mussolini en voor of tegen sommige fatsoensnormen. De vrijdenkersomroep VRO werd in 1937 de zendmachtiging ontnomen omdat men God en christenen bekritiseerde. Het was een verstikkend klimaat dat journalistieke ontplooiing naar professionaliteit en kritische onafhankelijkheid ernstig belemmerde.

Wie de huidige discussie volgt herkent de uitsluitingsargumenten die door radicalen aan de linker- en rechterkant van het politieke spectrum worden gehanteerd om alles wat ongewenst wordt geacht te onderdrukken. Paradoxaal is dat sommige van hen de verbodsbepalingen voor tegenstanders soepeltjes combineren met pleidooien om zelf alle uitingsvrijheid te hebben.

Blijkbaar is confrontatie met afwijkende meningen iets onverteerbaars geworden en kritiekloze zelfbevestiging het grootste goed. Terwijl pluriformiteit en debat hoekstenen zijn van het democratische bestel waarvan de publieke omroep een belangrijk onderdeel is. Hopelijk dringt dat besef voldoende door in de politiek en laat men de discussie over de inhoud van publieke programma’s over aan de partijen die daarover gaan: de publieke omroep zelf in interactie met het publiek. Het rapport van de ombudsman heeft daarvoor een goede basis gelegd.

Lees ook:

Financiële straf voor aspirant-omroep Ongehoord Nederland

De NPO is voornemens een sanctie op te leggen aan omroep Ongehoord Nederland. Dat heeft de NPO woensdag gemeld na het kritische rapport van de ombudsman.

Ombudsman publieke omroep: Ongehoord Nederland verspreidt onjuiste informatie en schendt NPO-code

Ongehoord Nederland maakt zich schuldig aan het verspreiden van desinformatie en schendt de journalistieke code van de publieke omroep, zo meent de ombudsman van de NPO.