Als kanselier van de voorzichtige stapjes was Merkel het baken waar iedereen op koerste

Ze is nog niet helemaal weg, maar de Duitse verkiezingen van morgen – zonder haar gezicht op een stemposter – moeten nu toch ook echt de laatste mensen wakker schudden: Angela Merkel gaat haar laatste dagen in de politiek tegemoet. Als Bondskanselier, als scharnier van de Europese politiek, als wereldleider.

Dat zal toch bij veel mensen een gevoel van nostalgie en misschien van lichte angst voor het onbekende oproepen. Merkel was zestien jaar leider van het belangrijkste land van Europa, in een tijd die achteraf bezien een aaneenschakeling van grote en nog grotere crises bleek. In het managen van al die ellende – de financiële crisis, de migratiecrisis, brexit, de coronacrisis – werd zij in de loop der jaren steeds meer het baken waar de rest op voer.

Dat was ze ook in die andere crisis, die van de democratie, die het afgelopen decennium de wereld teisterde. Zeker na het vertrek van Barack Obama als Amerikaans president en het aantreden van populisten als Donald Trump en Boris Johnson in grote westerse landen, was het Merkel die de liberaal-democratische honneurs moest waarnemen.

Dat heeft ze altijd met verve gedaan. Nee, Merkel was niet de meest dynamische leider, niet de meest vooruitstrevende, niet degene die de weg wees of voorop liep. Zij was een leider van de compromissen, van de voorzichtige stapjes en de geleidelijkheid. Er zijn haar voldoende verwijten te maken: onder haar leiding sukkelde de Duitse auto-industrie bijvoorbeeld achter de feiten aan; een groene omslag kwam in Duitsland eigenlijk te laat.

Domineesdochter met het hart op de juiste plaats

Daar staat tegenover dat Merkel met haar ‘Wir schaffen das’ in moeilijke omstandigheden een moreel anker uitwierp waardoor de Europese Unie in 2015 vast kon houden aan de eigen basale grondslagen. Daar nam ze, toen het erop aan kwam, wél het voortouw en liet ze zich kennen als de domineesdochter opgegroeid in de DDR, met het hart op de juiste plaats.

Dat betekende niet dat ze later kon (of wilde) voorkomen dat de sfeer aan Europa’s grenzen grimmiger en onmenselijker werd. Merkel heeft ook altijd haar beperkingen gekend en erkend.

Hoe dan ook zorgt haar vertrek voor een periode van onzekerheid in het centrum van Europa en van de Europese Unie. Haar opvolger wacht een zware taak om de stabiliteit die Merkel uit zichzelf meedroeg óók uit te stralen. Misschien kan hij of zij haar straks bellen op haar Nokia (of de smartphone die ze tegenwoordig ook heeft) – als ze met haar echtgenoot van een welverdiende rust geniet, wandelend in de Alpen.