Als de bagage van de wetenschapper meetelt, dan heeft de woke-beweging een punt

Wetenschap vergt wakkerheid, daar is ieder het over eens. Over de vraag wat voor wakkerheid precies, is een richtingenstrijd bezig op universiteiten. Het draait om het begrip woke. Die term kan slaan op alertheid op tekenen van racisme, of, breder opgevat, tekenen van ongelijke behandeling in het algemeen.

De discussie gaat over vrijheid in het wetenschappelijke onderzoek, over eenzijdigheid in het personeelsbeleid, over het weren van sprekers. De Franse minister van onderwijs zei begin dit jaar dat de verspreiding van de woke-ideologie in de academische wereld leidt tot ongewenst politiek activisme. Ook in het Verenigd Koninkrijk is er protest tegen woke, omdat de academische vrijheid zou worden aangetast. Universiteiten zouden zo gedomineerd zijn door de woke-ideologie dat er alleen nog maar vanuit een eenzijdig perspectief gekeken wordt.

De basisvraag is of wetenschap objectief is. Leidt wetenschappelijk onderzoek altijd tot dezelfde uitkomsten, ongeacht wie dat onderzoek leidt of uitvoert? Als blijkt dat het wel degelijk uitmaakt welke persoon achter die wetenschapper zit, dan heeft de woke-beweging een punt.

Nu zijn wetenschappers in ieder geval mensen van hun tijd. Dat betekent dat bij disciplines waarbij het gaat om menselijk gedrag, zoals geschiedenis, economie, politicologie of sociologie, het wel degelijk uitmaakt wat de persoonlijke opvattingen en ervaringen zijn van degene die een onderzoeksvraag formuleert. Het vak geschiedenis gaat tegenwoordig niet meer voornamelijk over oorlogen en politieke conflicten en in de economische wetenschap is meer oog voor andere menselijke drijfveren dan pure berekening.

Academische vrijheid is nodig om spannende vragen te kunnen stellen

Dus dan maakt het uit wat de bagage is van de persoon die bijvoorbeeld koloniale geschiedenis onderzoekt. Het voert alleen echt veel te ver om van tevoren te eisen dat die wetenschapper zo’n gevoelige kwestie met een bepaald perspectief aanpakt. Academische vrijheid is een voorwaarde om spannende vragen te kunnen stellen. Een strak ideologisch kader beperkt die ruimte. Als het gaat om koloniale geschiedenis moet ook de vraag aan de orde kunnen komen of een kolonie misschien geprofiteerd heeft van die overheersing, of die wellicht uit eigenbelang deels ook in stand heeft gehouden. Maar stel dat onderzoek naar de koloniale geschiedenis van Nederland door uitsluitend wetenschappers met een puur Nederlandse achtergrond gedaan wordt, dan kan die afdeling wel wat woke gebruiken. Academische vrijheid moet garanderen dat relevante vragen gesteld kunnen worden en dat op die vragen goed onderbouwde antwoorden komen. En wat dat antwoord is mag niet van tevoren vastliggen.

Juist omdat het noodzakelijk is dat wetenschappers relevante vragen kunnen stellen is het nodig om alert te zijn op de diversiteit van de personele invulling.