Studeer je alleen voor het papiertje, dan zit echt leren er niet in

Iedereen wil maar ‘hoger, hoger, hoger’ en dat leidt tot spanning en prestatiedruk, aldus onderwijsminister Robert Dijkgraaf zaterdag in de Volkskrant. In het interview pleit de minister voor een waaiermodel waarbij je alle kanten op kunt, in plaats van een piramidemodel waarbij er aan de top steeds minder plek is. “Ik denk dat ons land in een fase zit waarin we wel klaar zijn met het proces dat iedereen hoger opgeleid moet worden. Voor mij voelt dit als een kantelpunt.” Aldus de voormalig hoogleraar van het prestigieuze Princeton.

In de mentorgesprekken met mijn leerlingen is de gevoelde werkdruk altijd een thema. Vooral meisjes vergelijken zichzelf voortdurend met anderen en willen de beste cijfers halen. Daarnaast doen ze ook graag extra dingen die goed op het cv staan.

Dat beeld lijkt te passen in een groter plaatje. Uit recent onderzoek over het welzijn van jongeren blijkt dat 47 procent van de leerlingen (nogal) veel schoolse werkdruk ervaart, in 2001 was dit nog 16 procent. Tegelijkertijd vinden leerlingen school sinds 2013 minder leuk en is de mentale gezondheid, vooral bij meisjes, schrikbarend afgenomen.

Doorstuderen voor elektro-techneut

Wat kunnen we doen? Minister Dijkgraaf legt de nadruk op de hoeveelheid vakmensen die we nodig hebben en dat het tijdperk van denken in ‘hoger’ en ‘lager’ voorbij moet zijn. Immers, met een filosofie-opleiding ga je vermoedelijk een stuk minder verdienen dan als elektro-techneut.

Of een ‘hoger’ leven alleen gaat over meer geld verdienen laat ik graag aan afgestudeerde filosofen over, maar gaan mijn leerlingen het schoolsysteem ooit als waaier zien? Ik denk het niet, die willen graag opties openhouden, maar toch vooral om zo ‘hoog’ mogelijk uit te komen. Ze kiezen voor een pakket met filosofie én natuur- en scheikunde zodat ze alle studies kunnen doen.

Leren boven je macht

Daardoor tillen veel leerlingen boven hun macht. Ze gaan berekenend te werk en sturen, met bijles en keihard blokken op het laatste moment, op de toets om hun diploma te halen. Dat leidt tot een wonderlijke paradox: de leerresultaten dalen al jaren, maar het aantal havo- en vwo-gediplomeerden stijgt licht. Het lukt leerlingen steeds beter het systeem te bespelen, maar steeds minder om werkelijk diep te leren.

Beter lijkt het me om leerlingen sterke inhoudelijke lessen te geven zodat ze zelfverzekerd toetsen en examens in kunnen en vervolgens de maatschappij. Over hoe dat te bereiken stonden (ook al) in de Volkskrant afgelopen weken twee goede ingezonden brieven.

Leraar maatschappijleer en filosofie Mark van Leeuwen hield een pleidooi voor focus in de les: huiswerk binnen kantooruren, afleidende apparaten de school uit en verplicht minder vakken. Leraar economie en lerarenopleider Ton van Haperen stelde dat het tijd wordt om leerlingen niet constant het zwaard van Damocles boven het hoofd te hangen: laat niet selectie maar beheersing bij toetsing leidend zijn.

Als we dit doen – van vmbo tot vwo – krijgen we misschien een echte waaier.

Erik Ex (1987) is leraar geschiedenis op het Cygnus Gymnasium in Amsterdam. Hij schrijft elke twee weken een column. Lees zijn eerdere bijdragen hier terug.