Onderwijswetenschapper Louise Elffers pleit al jaren voor een latere schoolniveau-keuze

Leerlingen moeten pas rond hun vijftiende jaar worden ingedeeld op een vast schoolniveau. Dat raden verschillende partijen uit het onderwijs aan in het discussiestuk ‘Toekomst van ons onderwijs’, waarin ‘iedereen uit het onderwijsveld wordt uitgenodigd tot een dialoog over het onderwijssysteem in Nederland’.

De coalitie achter de notitie bestaat uit onder meer besturen van basis- tot universitair onderwijs, leerling- en studentenbonden en een van de lerarenvakbonden. Zij pleiten ervoor dat leerlingen, voor ze een definitief niveau kiezen, meer ruimte krijgen om hun eigen route te volgen. Onderwijswetenschapper Louise Elffers, zelf niet betrokken bij het discussiestuk, pleit al jaren voor zo’n systeem.

Waar gaat het om in dit voorstel?

“De coalitie houdt een pleidooi voor ‘groot onderhoud aan het onderwijssysteem’. Het voortgezet onderwijs zou moeten worden opgedeeld in twee fasen. Rond hun vijftiende kunnen leerlingen kiezen voor een beroepsgerichte of academische stroom. In het huidige systeem worden kinderen al op hun twaalfde, in of na de brugklas, geplaatst op een van de schoolniveaus praktijkonderwijs, vmbo, havo of vwo. Dat wordt losgelaten.”

Het is voor een scholier toch fijn om al voor hun vijftiende op niveau ingedeeld te worden?

“Dit voorstel zegt ook niet dat leerlingen voor die tijd allemaal hetzelfde onderwijs moeten volgen. Integendeel. Het zegt expliciet dat leerlingen in de eerste jaren van de middelbare school een programma op maat moeten kunnen volgen. Ik en ook anderen roepen dat al jaren. Een manier om dat mogelijk te maken is door het schooljaar in blokken in te delen. Na elk blok kan een leerling per vak een niveau hoger of lager instromen, afhankelijk van prestaties en motivatie. In theorie kan overstappen van het ene naar het andere niveau nu ook, maar in de praktijk is het lastig.”

Wat zou een stelselverandering opleveren voor kinderen?

“Het huidige systeem werkt ongelijkheid in de hand. Het is vooral nadelig voor kinderen met een taalachterstand of kinderen met lager opgeleide ouders. Ook laatbloeiers hebben minder kansen. Met een inrichting met meer tijd en aanbod van vakken op hun eigen niveau, hebben die kinderen een grotere kans om tijdens de tweede fase een profiel te kiezen dat bij ze past. Kinderen die toch al vroeg hoog scoren, gaan hierdoor niet slechter scoren. We zien in andere landen, die geheel of gedeeltelijk zo’n gedifferentieerd systeem hanteren, dat het algemene niveau niet daalt.

“Wel zien we dat ons systeem voor meer sociale ongelijkheid in een later stadium zorgt. Kinderen van hoogopgeleide ouders stromen bijvoorbeeld gemiddeld hoger in, en krijgen meer kansen dan kinderen van laagopgeleide ouders. En het niveauverschil tussen kinderen die net wel of net geen vwo mogen doen is aan het einde van de middelbareschooltijd veel groter dan in het begin.”

Is de voorgestelde structuurverandering realistisch?

“Een stelselverandering is altijd ingewikkeld en enkele eerdere veranderingen in het systeem zijn niet geslaagd. De sfeer is soms: ‘Het lukt toch niet.’ Maar deze voorstellen worden nu veel breder gedragen dan eerder. Er is een gedeeld gevoel van urgentie. Ook in Den Haag worden de vraagstukken van kansengelijkheid, vroege selectie en brede brugperiodes steeds vaker aangesneden – al is er ook angst om over stelselwijzigingen te spreken. Maar om het te laten werken moeten de leraren aan boord zijn. Het is nu moeilijk voor hen om te differentiëren in grote klassen, dat zou makkelijker worden.”

Lees ook:

‘De leerling centraal’ is een risicovolle trend.

De Onderwijsraad waarschuwt voor ongewenste maatschappelijke effecten van individualisering in het onderwijs.