Hoe maken we onze zoon duidelijk dat hij niet altijd de beste hoeft te zijn?

Lastige pubers, dreinende tieners of krijsende kleuters? Elke week behandelt Trouw een opvoedvraag van lezers. Vandaag: Hoe voorkomen we dat ons kind altijd de beste of snelste wil zijn?

Een jongen van 9 wil altijd de eerste of de beste zijn. Als iets hem niet lukt, geeft hij al gauw op. Hoe kunnen ouders hem stimuleren meer zijn eigen tempo aan te houden?

Een 9-jarige roept het te pas en te onpas: “Ik was als eerste klaar met de toets, ik heb de meeste keren gescoord, ik had het hoogste cijfer op mijn rapport.” En dat deelt hij vervolgens graag met zijn ouders en vriendjes. “Wij vinden het helemaal niet belangrijk dat hij ergens de beste in is en we merken dat hij zichzelf nogal overschreeuwt”, zegt zijn vader.

“Een toets maken doet hij bijvoorbeeld vaak te gehaast waardoor hij onnodige fouten maakt. Als hij merkt dat hij iets niet zo goed kan, dan geeft hij al gauw op en wil hij het niet meer proberen. Daar heeft hij dan vervolgens best last van. We zouden het hem gunnen dat hij meer dingen op zijn eigen tempo doet, naar zijn eigen kunnen. Hoe helpen we hem daarbij?”

“De jongen is op zoek naar erkenning”, zegt pedagoge Daniëlle Schollaart. “Deze jongen wil altijd de beste zijn, hij is resultaatgericht. Het risico is aanwezig dat hij zijn eigenwaarde vooral ontleent aan zijn prestaties. Op het moment dat hij minder goed presteert, vindt hij zichzelf mogelijk niet goed genoeg. Misschien heeft hij negatieve gedachten over zichzelf: ‘Zie je wel dat ik het niet kan’, waardoor hij het niet meer wil proberen.”

Dus hoewel deze jongen hard roept dat hij de beste of de snelste is, lijkt hij juist een gebrek te hebben aan zelfvertrouwen. Dit gedrag komt regelmatig voor in een omgeving waarin de nadruk nogal ligt op presteren of het onderling vergelijken van kinderen (thuis, door familie, op school).

En soms is dat heel subtiel. Een van de eerste vragen na een voetbalwedstrijd van de kinderen is bijvoorbeeld vaak: En, hebben jullie gewonnen? Heb je nog gescoord? Terwijl je ook kunt vragen of de kinderen plezier hebben gehad tijdens de wedstrijd.

Vaste mindset

Of een kind positief over zichzelf denkt, wordt ook bepaald door allerlei kleine situaties in het dagelijks leven. Toch hoeft de druk niet altijd vanuit de omgeving te komen, kinderen kunnen zichzelf ook heel wat eisen opleggen. Bijvoorbeeld omdat ze ambitieus zijn of een sterke eigen wil hebben. Ouders kunnen hun kind daar wel bij helpen.

Deze jongen heeft waarschijnlijk een vaste mindset. Hij heeft het idee dat hij ergens goed (of slecht) in is en dat hij dit niet kan veranderen. Schollaart: “Probeer dan in te zetten op de groeimindset. Dit betekent dat je gelooft dat je kunt groeien en jezelf kunt ontwikkelen. Misschien kun je iets nog niet en daar baal je van. Maar je kunt dingen proberen en leren. Je brein maakt allerlei nieuwe verbindingen door te oefenen en te falen, dus dat is juist goed. Maak je kind daarvan bewust.”

En heel belangrijk: leef het zelf ook voor. “Het gedrag van een kind is een goede spiegel voor het gedrag van ouders. Misschien ben jij zelf ook boos of gefrustreerd als iets je niet snel genoeg lukt. Of vraag je je partner om de fietsband te plakken omdat jij het niet kan. Onbewust spelen dat soort patronen mee”, legt Schollaart uit. “Als je als ouder mild bent voor jezelf en je eigen tempo aanhoudt, dan neemt je kind dat makkelijker van je over.”

Complimenten over het proces

Je kunt kinderen heel goed complimenten geven over het proces, in plaats van over het resultaat. “Stimuleer hem als hij iets probeert te doen wat hij nog niet zo goed kan: wat goed dat je dit doet!”

En focus meer op zijn eigenschappen in plaats van zijn gedrag. “Je bent goed om wie je bent, niet om wat je doet”, aldus Schollaart. “Benadruk zijn mooie eigenschappen, bijvoorbeeld dat hij aardig en behulpzaam is. Dat soort dingen zijn blijvend en hangen niet af van zijn prestatie.”