Zwijgen of spreken?

In mijn kerk bestaat geen biecht. Toch willen mensen soms iets met je delen, bijvoorbeeld als ze erg ziek zijn. Een man van negentig vertelde mij dat hij getrouwd was geweest met een Indonesische vrouw. Het liep uit op een scheiding. Voor zijn tweede vrouw hield hij zijn eerste huwelijk geheim. Aan het einde van zijn leven wilde hij het in elk geval aan íemand vertellen. Waarom hij het niet aan zijn tweede vrouw heeft gezegd, weet ik niet. Dat eerdere huwelijk heeft de tweede relatie niet gehinderd. Dat hij het geheim hield ook niet. Hij heeft niemand schade toegebracht, ik denk ook niet aan zichzelf.

Soms houden mensen bij de dominee een soort generale repetitie, als ze iemand een geheim willen vertellen. Anderen durven een geheim niet te vertellen en doen het dan maar bij de dominee. De kerkelijke traditie kent overigens een adres waar je een geheim kunt parkeren: God.

Aan mijn kinderen vertel ik dat er twee soorten geheimen zijn, fijne en niet fijne. Fijne geheimen mag je voor jezelf houden, zeg ik. Maar niet fijne moet je vertellen. Volgens de Bijbel maakt waarheid vrij. Wat je in het donker houdt, gaat spoken. Als je het opsluit, kan het wild worden.

Tegenover geheimhouding staat onthulling. Een onthulling die schade toebrengt aan anderen, is fout. De grens met roddel is vaag. Maar ook niet-onthullen kan schadelijk zijn. Wij hebben als dominee een ambtsgeheim. Dat is heel belangrijk, maar er zijn grenzen. Als iemand een moord aan mij bekent, wat moet ik dan doen? Ik weet het niet.

Zwijgen is goud. Je weet van een verhaal zelden het fijne. Ik heb vaak meegemaakt dat mensen mij een klip en klaar verhaal vertelden over iemand anders, waaraan een andere kant zat die zij niet kenden en waarover ik niet mocht praten. Mijn pastorale ervaring heeft me geleerd bescheiden te zijn met oordelen. De Bijbel zegt dat ook. Zelfs de vijgenboom uit de gelijkenis, die geen vrucht draagt, krijgt nog een jaar de kans.

De onthulling van Edward Snowden is pas echt een lastig verhaal, waarvan we niet weten welke rol persoonlijke en algemene belangen spelen. Ik houd van mijn privacy. Het argument 'ik heb niets te verbergen, bekijk alles maar' vind ik zwak. Het argument van veiligheid kan ik onvoldoende overzien. Moeten ze alles van me weten? Nou, liever niet. Maar laten we ons oordeel opschorten tot we meer weten. Wat weet Snowden zelf? Kon hij alles overzien?

Wanneer moet je klokkeluider worden? Het zijn moeilijke morele dilemma's, de wereld is ingewikkeld. Dat verklaart deels de fascinatie met klokkeluiders. Ze suggereren een eenvoudige werkelijkheid, zwart of wit. Voor complotdenken is het ook prachtig: 'Zie je wel? Ze houden alles onder de pet.'

Een klokkeluider heeft wel moed nodig. Bij de maffia heb je absolute zwijgplicht, omertà. Zwakkere vormen van omertà heb je ook in andere groepen. Een klokkeluider breekt daarmee. Ik leer mijn kinderen dat ze ook lelijke groepsgeheimen moeten vertellen. Op het Ibn Ghaldoun-college durfde niemand de omertà over de gestolen examenopgaven te doorbreken. Ik hoop dat die kinderen van Ibn Ghaldoun van deze gebeurtenis veel zullen leren voor hun verdere leven.

Henk Leegte is doopsgezind predikant in Amsterdam

Het viel me op in de reactie van de VS dat er met geen woord werd gerept over het inzien van de privé e-mails. 'Uitleveren die man!' was de boodschap. Het was een niet-integer signaal. De tragiek van zo'n leven! Ze willen hem opsluiten in een cel waar hij geen gebruik kan maken van internet. Terwijl dat zijn lust en zijn leven is.

Obama vertelt dat er weinig aan de hand is met die e-mails. Als dat zo is, waarom jagen ze die man dan op als een stuk vee? Obama heeft zijn problemen aan zichzelf te danken. Hij had vanaf het begin open moeten zijn. Hij had moeten uitleggen dat het verzamelen van die e-mails erg belangrijk was voor de veiligheid. Maar hij zei niets en nu zijn de mensen boos omdat ze niet zijn ingelicht. En daarom moet hij doen alsof het een onbelangrijke zaak is, terwijl hij tegelijkertijd wel alles doet om Snowden in handen te krijgen. Dat is tegenstrijdig.

Het is een integriteitscrisis. Ik vertrouw apriori-politici niet. Rutte zegt op het ene moment dat we meer geld moeten uitgeven en even later wil hij zes miljard euro bezuinigen. Als een politicus in een schandaal verwikkeld raakt, begint hij met alles te ontkennen. Pas als dat geen zin meer heeft, geeft hij toe. Moet ik nu ineens de Britten geloven als ze zeggen dat ze de onderschepte e-mails maar dertig dagen bewaren?

Een ding kunnen we concluderen: de postbode heeft weer toekomst. Het is opvallend hoe gemakkelijk ook privépersonen omgaan met het e-mailgeheim, hoe gemakkelijk ze e-mails doorsturen aan anderen. Mij is het zelfs overkomen dat iemand een stuk van mij zonder toestemming verspreidde. Er spelen verschillende dingen mee. Schending van briefgeheim is technisch lastiger dan schending van het e-mailgeheim. De drempel is daardoor hoger. Het is ook een mentale zaak. E-mail is een nieuwe technologie, mensen beseffen vaak helemaal niet dat er ook een e-mailgeheim bestaat. Hoewel een e-mail inhoudelijk hetzelfde is als een brief.

Wanneer moet je een geheim wel onthullen en wanneer niet? Ik heb eenmaal iets dat mij in vertrouwen was verteld aan de politie doorgegeven. Het had te maken met pedofilie. Ik deed het niet als priester, het biechtgeheim is heilig. Ik hoop niet dat het me ooit zal overkomen, maar als iemand in de biecht een moord zou bekennen, dan zou ik geen aangifte doen. Maar er volgt dan wel een lang gesprek waarin ik erop zal aandringen dat de persoon zichzelf aangeeft. Mijn eerste vraag zou zijn: 'Wat wil je, wat is je hulpvraag?'

Klokkeluiders worden er zelf vaak niet beter van. Zwijgen is immoreel, als daardoor onrecht blijft voortbestaan. Maar je kunt ook goede redenen hebben om te zwijgen, bijvoorbeeld omdat je de andere kant van een zaak niet kent. Ik weet niet of Snowden een verrader is of een held. Ik zou willen weten waarom hij juist nu met zijn onthullingen komt. Hij heeft misschien al vanaf het begin twijfels gehad over zijn spionagewerk. Maar wat is er recent gebeurd waardoor hij tot de conclusie kwam dat hij moest praten? Of was het gewoon ijdelheid en geniet hij van de publiciteit?

Alja Tollefsen is anglicaans priester

Het portret van Snowden op een groot scherm op het vliegveld van Hongkong.

undefined