'Zwarte Piet is geen knecht meer in nieuwe Van Dale'

Schrijver en taalkundige Wim Daniëls kent Van Dale goed: hij schreef drie Van Dale-woordenboeken voor kinderen en was de samensteller van het Van Dale Jubileumboek, dat vorig jaar verscheen bij het 150-jarig bestaan.

Het is opvallend dat christelijk taalgebruik snel terrein verliest in de nieuwe editie. Van de 18.000 nieuwe woorden zijn er maar heel weinig religieus. "Het is een teken dat de kerk niet goed zijn best doet", zegt Wim Daniëls.

"Je kunt het woordenboek natuurlijk nergens de schuld van geven. De terugloop van het aantal christelijke woorden is een teken aan de wand dat de kerk niet goed zijn best doet. De leegloop van de kerk leidt tot een leegloop in het woordenboek. Sinds de jaren zestig waait er een gure wind door de kerk. Dat vind je terug in het woordenboek, als een soort afrekening. Dat klinkt hard, maar het is wel de waarheid."

Volgens Ton den Boon, hoofdredacteur van de Van Dale, is de afname van het aantal christelijke woorden niet alleen terug te voeren op de ontkerkelijking. "De Statenvertaling van de Bijbel is ook in de kerken behoorlijk gemarginaliseerd", zei hij in het Nederlands Dagblad. "Ik denk dat we de komende twintig, dertig jaar afscheid gaan nemen van een heel grote groep uitdrukkingen, gezegden en zegswijzen die ontleend zijn aan de Tale Kanaäns."

Zwarte Piet is geen knecht meer
Toch is de vijftiende versie van de 'Dikke van Dale' met zijn 4880 bladzijden dikker dan ooit. De mooiste nieuwkomer is beyoncévlieg, vindt hoofdredacteur Den Boon. "Het is een paardenvlieg met een goud glimmend achterlijf. Het woord, dat bedacht is door een wetenschapper, is tegelijk prikkelend en guitig."

Daniëls heeft nog geen inzage gehad in de lijst met nieuwe woorden, maar één ding kan hij vast prijsgeven: de betekenis van het woord Zwarte Piet is in de nieuwe editie veranderd. "Tien jaar geleden was de uitleg nog 'knecht van sinterklaas'", zegt hij. "Dat viel mij op. In het licht van de pietendiscussie heb ik de redactie geadviseerd om de uitleg aan te passen. Dat hebben ze inderdaad gedaan. Er staat nu 'Sint en Piet'."

De laatste papieren editie van het 'Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal', zoals het boek officieel heet, verscheen in 2005. Dat bestond uit drie delen met in totaal 4464 bladzijden, ruim vierhonderd minder dan de huidige editie. Vooral sinds de komst van internet is het aanbod van nieuwe woorden overweldigend.

Laatste editie op papier?
De eerste druk van de nieuwe editie is met 25.000 exemplaren nog niet de helft van de vorige editie, omdat steeds meer mensen woorden op internet opzoeken. Dankzij die ontwikkeling zou de huidige Van Dale best eens de laatste op papier kunnen zijn, denkt Wim Daniëls. "Zo'n papieren woordenboek is ontzettend duur, 179 euro. Dat is veel geld als je de betekenissen ook online kunt opzoeken. Bovendien is het boek al verouderd op de dag dat het verschijnt. Anderzijds is dat juist goed: een woordenboek is geen eendagsvlieg."

Ieder woord wordt door de redactie op een goudschaaltje gewogen, benadrukt Daniëls. Hij kijkt er naar uit om een vers gedrukt exemplaar mee naar huis te nemen. "Een woordenboek is een goudmijn. Ik houd heel erg van grasduinen. Waar anders kom je nu een woord tegen als 'openluchtboekhouder'? Ik had er nog nooit van gehoord, maar dat is kennelijk iemand die de ladingen van schepen en vrachtwagens telt. Als ik naar een onbewoond eiland zou gaan en ik mocht maar één boek meenemen, zou ik de Dikke van Dale meenemen. Daar kun je jaren mee vooruit."