Zowat alle vrouwen die online gamen krijgen te maken met piemelfoto’s of beledigingen

Regelmatig rinkelde 's nachts de telefoon bij Livia Teernstra. Een collega-gamer, ze had geen idee wie hij in het echt was. "Deze stalker was vaak dronken, hij vertelde dan dat hij problemen had op seksgebied met zijn vriendin en of ik daar wat aan kon doen." Een andere stalker stuurde haar een poos berichtjes, waarin hij vertelde via haar IP-adres haar woonadres te hebben achterhaald. En dan hebben we het nog niet eens over die talloze terloopse bedreigingen en scheldpartijen die ze online over zich heen kreeg.

Teernstra moet er nu, jaren later, alleen maar om lachen. Waarom werd ze lastig gevallen? Omdat ze een professionele, tamelijk succesvolle gamer was. En vrouw. Wat op het internet reden genoeg is om de haters achter je aan te krijgen.

Ook Laura 'Lauve91' van Eijk (26) kan daar over meepraten. Ze speelt 'Fifa', de voetbalsimulator op de Playstation 4, en staat sinds augustus bij FC Twente onder contract. Haar schermnaam is 'Lauve91', en nee, daaraan kun je niet afzien dat ze een vrouw is. "En dat hoeft ook niet per se", zegt ze schuchter. Om de vrouwonvriendelijke reacties? "Uiteraard. Toen bekend werd dat ik voor Twente zou gaan spelen, ging het los op Facebook. Dat ik lelijk ben, dat soort dingen. Terwijl mijn uiterlijk volgens mij niks te maken heeft met hoe ik Fifa speel - mijn mannelijke collega's krijgen online heus niet te horen dat ze lelijk zijn."

Seksisme

Zowat alle vrouwen die weleens onlinegamen krijgen ermee te maken: doodsbedreigingen, verkrachtingsfantasieën, piemelfoto's of beledigingen in de categorie dik/lelijk/slet. In de chats bij games, in commentsecties op YouTube, sociale media of internetfora als 4Chan of Reddit. Uit die heerlijke anonimiteit van het internet komt een hoop bagger naar boven. Vandaar dat veel vrouwen uit zelfbescherming tijdens het spelen de voicechat uitschakelen, of overgaan op een mannelijke gebruikersnaam.

Seksisme en misogynie zijn al jaren een hardnekkige problemen in de gameswereld. Het is geen prettig visitekaartje voor een industrie waarin inmiddels flink meer geld om gaat dan in Hollywood. Het is ook een industrie die steeds meer drijft op online games, en de professionele tak daarvan: e-sports, toernooien waar bedrijven tientallen miljoenen aan sponsor- en prijzengeld in pompen. Nederland kent een e-divisie, waarin gamers tegen elkaar voetballen, in samenwerking met de KNVB. Onlangs werd zelfs voorzichtig het idee geopperd om van e-sports een olympische discipline te maken. Maar hoe vrouwen online worden behandeld heeft weinig van doen met de olympische gedachte.

Gamen is allang niet meer voorbehouden aan jongens. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat nagenoeg evenveel vrouwen als mannen computergames spelen. Maar dat geldt voor singleplayer - gamen in je eentje. Want online is die verdeling nog wél scheef. Op het populaire streamingplatform Twitch, dat gamestoernooien uitgezendt, is driekwart van de gebruikers man.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Enkel mannen in top-100

Jaren terug was Livia Teernstra een van de weinige vrouwen die haar geld verdiende als professioneel gamer. Dat terwijl er wereldwijd duizenden mannelijke gamers van kunnen rondkomen. In de top-100 van best verdienende gamers komt geen vrouw voor. De 31-jarige Teernstra kwam met haar 14.000 dollar aan prijzengeld niet in de buurt, terwijl ze wel geldt als één van de succesvolste vrouwelijke gamers ooit.

Nu kan die ongelijkheid komen doordat competitieve spellen doorgaans van het 'mannelijke' soort zijn: schieten, sporten, racen. Teernstra benadrukt dat gamers 'heus niet allemaal psychopaten zijn', maar intimidatie is zeker een reden voor vrouwen om minder online te gaan, denken zij en andere vrouwen in de gameswereld.

Als tiener was Teernstra verzot op de games 'Unreal Tournament' en 'Quake'. Voor de leek: rondrennen door ruimtes, en met een groot geweer anderen kapotschieten. Dat vindt Teernstra nu eenmaal heerlijk, grinnikt ze. En ze was goed, erg goed. Als 16-jarige sleepte de Nieuw-Zeelandse haar ouders mee naar een toernooi in Parijs, waar ze opviel - ook omdat ze een meisje was.

Ze werd benaderd door 'Girlz of Destruction', een Quake-team dat alleen uit vrouwen bestond, en daarmee begon haar carrière als professioneel gamer. En inderdaad, dat vrouwelijke aspect hielp haar team bij het vinden van een sponsor. Natuurlijk trok dat scheve ogen binnen de gemeenschap. Jaloerse reacties. "Mensen die ik als vrienden zag, zeiden plots tegen me dat ik alleen zo ver was gekomen vanwege mijn borsten."

Laura van Eijk zit al sinds haar tienerjaren achter de Playstation, en ze bleek talent voor Fifa te hebben. Vier jaar terug bezocht ze met een vriend een toernooi in Hoogeveen, waar ze zich in de kijker voetbalde van Bundled, een managementkantoor gespecialiseerd in e-sporters. Zo kwam ze bij FC Twente terecht. Gamers zijn fanatiek, zegt ze. "Mannen willen niet verliezen. Maar ze willen al helemaal niet van een meisje verliezen. Dan voelen ze zich al helemaal in hun eer aangetast." En dat laten ze blijken, online, in de chat. Natuurlijk is dat ontzettend ouderwets, maar dat is wel hoe het bij veel gamers werkt, zegt Van Eijk.

Jorien 'Sheever' van der Heijden (32) is nog zo'n succesvolle vrouw in een mannenwereld. Haar game: 'Dota 2', driedimensionaal speedschaken, zoals ze het zelf omschrijft. Het Dota 2-toernooi The International heeft een prijzenpot van in totaal ruim 24 miljoen dollar, waarmee het geldt als het meest lucratieve toernooi in de gameswereld. De live-uitzendingen ervan trekken miljoenen kijkers.

Bekijk hieronder een fragment van Sheever die Dota2 speelt. Het artikel loopt door onder de video.

Van der Heijden speelt zelf niet op professioneel niveau - 'niet goed genoeg' - maar is wel flink zichtbaar. Van der Heijden is een beetje de Tom Egbers van Dota 2: ze verzorgt commentaar en houdt samen met studiogasten voor- en nabeschouwingen bij de grote toernooien. Ze trekt er miljoenen kijkers mee op Twitch. "In de Dota 2-scene werkte voor mij één vrouw die succesvol was, maar die is op een gegeven moment gestopt." Zij vond het moeilijk om te gaan met de 'publieke opinie'. Van der Heijden noemt het 'iets waar je doorheen moet'. "Dat zou natuurlijk niet zo moeten zijn, maar het is spijtig genoeg wel zo."

Van der Heijden ziet het zo: "Vergelijk het met die jongen in de klas die gepest wordt omdat hij een bril draagt. Mensen zoeken een zwak punt om op in te hakken. Bij vrouwelijke gamers is het onderscheidende dat ze vrouw zijn. Dat maakt ze anders dan de rest. Daar kunnen ze op worden gepakt."

Een mening over alles

Waarom 'moeten' vrouwen zo nodig 'gepakt' worden? "Dat is het internet. Daar zijn mensen die een mening hebben. Over alles. En die mening is niet altijd even aardig."

Alle drie praten opvallend luchtig over de bagger die ze weleens over zich heen hebben gekregen. Teernstra: "Het voelt lang niet zo vervelend als jongens die je op straat nafluiten. Dat is veel invasiever dan anoniem gescheld op internet." Maar toch kent Teernstra talloze vrouwen die om deze reden zijn gestopt met gamen. "Er zijn er zat die niet tegen al die piemelfoto's kunnen, die jongens je opsturen over Xbox Live of Playstation Plus. Maar goed, dat gebeurt ook op Snapchat. Dus ik zou dit geen specifiek probleem voor de gamewereld willen noemen."

Toch signaleert Van der Heijden dat er tegenwoordig speciaal toernooien voor vrouwelijke gamers worden georganiseerd, puur om hen een veilige plek te geven. Waardoor je de bizarre situatie krijgt dat de virtuele sportwereld, dé plek waar vrouwelijke en mannelijke sporters daadwerkelijk volkomen gelijk kúnnen zijn, alsnog op sekse gescheiden wordt.

Ook bij Fifa wordt gesproken over een vrouwelijke variant van de e-divisie, tot ergernis van Laura van Eijk. "Als je als vrouw een potje Fifa tegen een man speelt, is er geen enkele lichamelijke reden waarom je beter of slechter zou zijn. En dat is natuurlijk met alle spellen zo. Het zou juist vet zijn als ik de kans krijg om al die mannen in te maken."

Voor Van Eijk was online intimidatie nooit reden om de controller erbij neer te leggen. "Gelukkig ben ik zelf ook niet op mijn mondje gevallen. Ik hoop dat wat ik bij FC Twente doe aan veel meiden laat zien dat je als vrouw wel degelijk ergens kunt komen in de gameswereld."

Want vooral meer zichtbare vrouwen online zou een hoop kunnen veranderen, denkt Van der Heijden. Ze ziet enige verbetering, de laatste jaren. Deels is dat gewenning. "Onderhand wordt steeds vaker geaccepteerd dat vrouwen goed kunnen gamen. Maar het is gewoon een feit dat meiden lang een stuk minder games speelden, waardoor het ook even duurt tot er meer vrouwelijke toppers in de e-sports komen bovendrijven."

Anderzijds helpt de professionalisering. Met het grote geld komen de grote bedrijven, die scherp over hun imago waken. Gamers die onder contract staan, gedragen zich doorgaans keurig, die hebben een sponsor waarmee ze rekening moeten houden. Zo werd Fifa-speler Tony Kok afgelopen zomer bij PSV ontslagen na een homofobe tweet.

Teernstra gamet al een tijd niet meer op professioneel niveau - de geboren Nieuw-Zeelandse promoveert op computerwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Na een paar jaar wilde ze toch wat meer uit het leven halen dan alleen het kapotschieten van pixels, lacht ze. Haar spelplezier is nooit verpest door vervelende dingen online, benadrukt ze. Ze denkt nog steeds verguld terug aan die tijd. De mooiste dingen heeft ze beleefd met haar team, haar vriendinnen. En die jongens? Laat ze maar schelden.

#GamerGate

Berucht is de #GamerGate-affaire, die eind 2014 de gameswereld in de ban hield. Aanleiding was een boze blogpost van de ex-vriend van de Amerikaanse gamesontwerpster Zoë Quinn. Hij beschuldigde Quinn ervan met een journalist naar bed te zijn geweest in ruil voor een artikel over haar spel. Dat bleek allemaal verzonnen, maar Quinn werd vervolgens doelwit van een maandenlange haatcampagne. En niet alleen online: ze kreeg talloze doodsbedreigingen en moest uiteindelijk samen met haar familieleden op advies van de FBI onderduiken. Vrouwelijke medestanders die het voor haar opnamen, zoals feministe Anita Sarkeesian en gamesontwerpster Brianna Wu, moesten eveneens voor hun eigen veiligheid hun huis verlaten.

Op de drempel van de mainstream

E-sports staat op het punt door de mainstream omarmd te worden. Steeds meer mediabedrijven springen in op de snel groeiende industrie. Zo zijn in de Verenigde Staten de mediabedrijven Turner, Disney en ESPN onlangs begonnen met het uitzenden van e-sportstoernooien, in Nederland heeft Ziggo op onregelmatige basis e-sportsuitzendingen. Maar e-sports is vooral groot online: Twitch, het populairste streamingplatform waar je anderen games kunt zien spelen, trekt dagelijks 15 miljoen afzonderlijke gebruikers. Business Insider schat dat zo'n 300 tot 500 miljoen mensen weleens een e-sportswedstrijd hebben gezien.

Schattingen naar financiële en demografische kanten van de e-sports lopen uiteen, maar verwacht wordt dat de komende jaren de barrière van een miljard euro aan advertentie- en sponsorinkomsten zal worden geslecht. Het 'Dota 2'-toernooi The International heeft een prijzenpot van meer dan 24 miljoen dollar.

In oktober bracht het Amerikaanse onderzoeksbureau Nielsen voor het eerst onderzoeksresultaten over e-sports naarbuiten. Daaruit blijkt dat 70 procent van het publiek van e-sports man is en tussen de 13 en 40 jaar oud. Daarmee is het publiek vergelijkbaar met dat van voetbal. Volgens Nielsen zijn 'Counter-Strike: Global Offensive', 'League of Legends' en Dota 2 de populairste spellen in de branche. Counter-Strike trekt voor 90 procent mannelijke fans.

“We hebben een meisje hier, jongens!”

Naar aanleiding van #GamerGate schreef de Australische schrijfster Leena Van Deventer een boek over hoe misogynie de gameswereld bedreigd. Ze beschrijft erin wat er op een dag gebeurde toen haar medespelers eens ontdekten dat ze een vrouwelijke speler in hun team hadden, nadat ze de voicechat had aangezet.

“Een speler bleef me achtervolgen. Ik vertelde hem me met rust te laten, ik was hier om Team Fortress te spelen. Maar het duurde niet lang voordat ik hem over de voicechat hoorde masturberen. Hij stelde langzaam vragen, zwaar ademend. Zijn teamgenoten vonden het hilarisch. “Lieve hemel, hij is aan het rukken! Horen jullie het ook?” Ik had niet echt helemaal door wat er gebeurde, ik wilde me gewoon concentreren op het spel. Maar ik wist dat ik moest uitloggen. Ik wilde hier niks mee te maken hebben. Mijn muis zweefde boven de ‘log-uit’-knop toen ik hem hoorde klaarkomen, terwijl hij mijn gebruikersnaam kreunde, in de microfoon van zijn headset. Ik voelde me ziek. Sindsdien log ik direct uit als ik ontmaskerd wordt als meisje.”

Uit: Game Changers – From Minecraft to Misogyny, the Fight for the Future of Videogames