Zou een Einstein vandaag de dag in Nederland een beurs krijgen?

Onderzoeksfinancier NWO had dit jaar 160 beurzen te vergeven voor jonge onderzoekers, en zag 1126 aanvragen door de brievenbus komen. Het honoreringspercentage belandde daarmee op een historisch dieptepunt: 14. Voor jonge onderzoekers rijst de vraag of het nog zin heeft tijd te steken in het schrijven van een aanvraag.

Tien jaar geleden werkten aan de Nederlandse universiteiten 14.000 onderzoekers met een tijdelijke aanstelling. In 2015 was dat aantal gegroeid tot 30.000. Het aantal vaste academische banen bleef in die periode nagenoeg constant: 12.000. Die groei van het aantal tijdelijk aangestelde onderzoekers én de beperkte middelen voor beurzen zorgen voor een verstikkende competitie.

Wat begon als een goed idee is doorgeslagen, zegt Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut, dat deze trends in kaart bracht: "Individuele beurzen voor jonge onderzoekers waren een goed idee, want daarmee geef je hen de kans zelf de competitie aan te gaan. Maar de competitie is te groot geworden, universiteiten doen niet aan voorselectie van kansrijke ideeën, en erger nog: ze maken het binnenhalen van onderzoekssubsidies tot voorwaarde voor een vaste baan. Voor jonge onderzoekers worden die beurzen dus steeds belangrijker, terwijl de kans om er een te krijgen daalt. Dat zorgt voor veel onrust op de academische werkvloer."

De dalende percentages zijn niet alleen voor de onderzoekers een zorg maar ook voor NWO zelf, want ze kunnen draagkracht en kwaliteit van de subsidieprogramma's ondergraven. De organisatie belegt vandaag een conferentie over de vraag hoe dit tij te keren. De eenvoudigste oplossing is dat de overheid meer geld uittrekt voor wetenschappelijk onderzoek, zoals ze ooit heeft beloofd. Maar mocht het nieuwe kabinet dat wederom niet doen, dan nog zal er iets aan de slaagkansen gedaan moeten worden.

"We moeten vandaag luid en duidelijk vaststellen dat deze lage honoreringspercentages in de beurzenprogramma's van NWO niet acceptabel zijn", zegt de Nijmeegse hoogleraar Frits Vaandrager, die een deel van de conferentie zal leiden. "NWO heeft vaak gezegd dat het voor een jonge onderzoeker goed is projectvoorstellen en subsidie-aanvragen te schrijven. Dat is ook zo, want dan moet je je gedachten ordenen en tot een goede vraagstelling komen. Maar als de slaagkansen zó laag worden, is het tijdverspilling."

NWO zou zijn procedures kunnen aanpassen om te zorgen dat alleen kansrijke onderzoekers tijd steken in het schrijven van een voorstel, zegt Vaandrager, maar ook de universiteiten kunnen iets doen. Vaandrager heeft al eens voorgesteld af te spreken dat een universiteit bij NWO dit jaar niet meer aanvragen zou mogen indienen dan viermaal het aantal honoreringen dat ze in het verleden jaarlijks heeft gekregen. "Niet iedereen vindt dat eerlijk, maar hiermee worden universiteiten aangezet te zorgen dat alleen de beste voorstellen worden ingediend."

25 procent, dat zou het honoreringspercentrage in de beurzenprogramma's moeten zijn, zegt NWO-voorzitter Stan Gielen. "25 procent zou mooi zijn, maar we zouden in ieder geval boven de 20 procent moeten zitten. Is de slaagkans lager dan 20 procent, zoals nu bij de individuele beurzen, dan houden we onderzoekers van hun werk. Ze zijn dan te veel tijd kwijt met het schrijven van voorstellen die te weinig kans maken op honorering."

Vraag is wie dit probleem moet oplossen. Moet NWO minder voorstellen toelaten in de procedure? Moeten de universiteiten minder voorstellen indienen? Gielen: "Universiteiten hebben er belang bij de output van hun onderzoekers zo groot mogelijk te maken. En dat doe je niet door je mensen zo veel mogelijk onderzoeksvoorstellen en subsidieaanvragen te laten schrijven."

"Maar we moet dit gezamenlijk oplossen. We beleggen vandaag een conferentie om daarover in gesprek te gaan. En ik hoop op veel suggesties uit het veld. Maar we zitten niet bij elkaar om een probleem van NWO op te lossen, het is een probleem van de Nederlandse wetenschap. We moeten ons de vraag stellen: zou een Newton of Einstein vandaag de dag in Nederland een onderzoeksbeurs krijgen? Als het antwoord nee is, doen we iets niet goed."

undefined