Zo sociaal zijn de Zweden niet meer

Bij Zweden denk je aan uitgestrekte natuur, rust en een zorgeloos bestaan. Nu tonen rellen en uitgebrande auto's een gezicht van woede en onvrede. Zweden als ideale samenleving lijkt een farce. Onder de centrumrechtse regering neemt de sociale en economische ongelijkheid toe.

Voor Tobias Hübinette van het Zweedse onderzoekscentrum voor multiculturalisme is de uitbarsting van geweld geen verrassing. Het is niet de eerste keer dat er rellen zijn in Zweden. In 2008 en 2009 gingen veel jongeren de straat op om hun onvrede te uiten. "Er is extreme segregatie in Zweden. Meer dan in welk Europees land dan ook."

Grootste stijging van ongelijkheid
Segregatie en sociale ongelijkheid, volgens Hübinette is dat de kern van het Zweedse probleem. "Het gaat om ras en armoede, niet om religie." Het plaatsje Husby, waar de rellen zondagavond begonnen, bestaat voor 80 procent uit immigranten. Hübinette zucht haast moedeloos. "Het gaat om tweede- of derdegeneratie immigranten. Ze zijn hier als Zweed geboren, maar niemand ziet ze zo. In ieder geval niet de blanken."

Ook economische ongelijkheid speelt volgens Erik Olsson een rol. "Het verschil in rijk en arm wordt steeds groter", aldus de hoogleraar Migratie van de Universiteit van Stockholm. Ook hij is niet verbaasd door de gebeurtenissen van deze week, ondanks dat de rellen nu 'gewelddadiger en meer wijdverspreid zijn'. Een rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ondersteunt Olssons uitspraken. Hieruit blijkt dat Zweden de grootste stijging in ongelijkheid kent van alle 34 Oeso-landen.

Het helpt niet dat de migranten zonder baan zitten en over het algemeen in betonnen buitenwijken op elkaar gepakt zitten. Daardoor stijgt de frustratie. De crisis en de bezuinigingen spelen volgens Hübinette een ondergeschikte rol. Solliciteren of het bezoeken van openbare plekken zoals restaurants; alles wordt bemoeilijkt door de kleur van je huid en je woonplaats. "Als je uit Husby komt, word je niet uitgenodigd op gesprek."

Imago uit jaren tachtig
Bo Malmberg, hoogleraar aan de Universiteit van Stockholm, onderzocht de rellen en segregatie in Zweden na de onlusten van 2009 in Malmö. Het onderzoek toont een verband tussen etnische verscheidenheid en de hoeveelheid rellen. Ook economische tegenspoed speelt een rol. "De verschillen in inkomen tegengaan is de taak van de politiek." Niet alle Zweden profiteren van de welvaartstaat. Vooral werklozen zijn de dupe van het beleid van de centrumrechtse regering die de uitkeringen heeft teruggeschroefd. "Zo sociaal zijn wij Zweden niet meer."

Waarom ziet de rest van de wereld Zweden dan als de ideale samenleving? Volgens Olsson is het imago uit de jaren tachtig blijven kleven. Destijds had Zweden een strenge doch rechtvaardige welvaartsstaat. Niet alleen buitenstaanders hebben een onrealistisch beeld van het Scandinavische land. Hübinette weet zeker dat de Zweden het zelf ook geloven: "Zweden zien zichzelf als het minst racistische land ter wereld. Ze geloven in hun eigen imago."

Het imago brokkelt nu langzaam af. Geruchten over politieagenten die relschoppers 'apen', 'ratten' en 'negers' noemen, worden door de politie onderzocht. Hübinette ziet het onderzoek als een schijnvertoning: "Ook dit is niet nieuw. Zoveel Zweden noemen immigranten 'apen'". Het klinkt als onderdeel van het 'dagelijks leven'. "Sommige studenten worden dagelijks of wekelijks beledigd en lastiggevallen om hun huidskleur, zowel door de politie als door burgers", vult Malmberg aan.

Overeenkomst Parijs
Zweden is niet het enige land waar reljongeren 's nachts de straat op gaan. Wie aan in brand gezette auto's denkt, denkt direct aan de Parijse banlieus, waar in 2005 tijdens de gewelddadige confrontaties ruim negenduizend voertuigen in vlammen op gingen. Nog maar twee jaar geleden was ook Londen het toneel van grootschalige rellen en geweld.

Hoogleraar migratie Olsson ziet de overeenkomsten tussen Stockholm en andere steden wel: "Relschoppers geven een signaal af: Ik word slecht behandeld, doe er wat aan." Hübinette ziet eerder gelijkenissen met Parijs: "In Stockholm en Parijs beslist een elitaire klasse over alles. De uitsluiting van groepen in de samenleving wordt zo steeds groter."