Zit extreme verlegenheid in de genen?

Zelfs de meest extraverte mensen voelen zich weleens verlegen. Bij het vragen van de weg, of terwijl ze een speech moeten geven bij een afscheid op het werk. Maar sommigen hebben hier nog net wat meer last van, en zijn gediagnosticeerd met een sociale angststoornis. Of, zoals psycholoog Anita Harrewijn (1990) het noemt: extreme verlegenheid. Bang zijn voor elke interactie, kortweg. Inmiddels woont ze in Washington voor haar onderzoek aan de University of Maryland, intussen promoveert ze binnenkort aan de Universiteit Leiden op haar onderzoek. Ze wil weten welke reacties in de hersenen gerelateerd zijn aan extreme verlegenheid en hoe dat in de genen zit.

Het lijkt me moeilijk om aan extreem verlegen proefpersonen te komen.

“We hebben daarvoor de media opgezocht om uit te leggen wat we wilden onderzoeken. Bewust noemde we het geen ‘sociale angststoornis’, maar extreme verlegenheid dus. En wat voor gedrag daarbij hoort. Toen schreven verschillende mensen ons aan die zich in de beschrijving herkenden. Sommigen zeiden die verlegenheid ook bij hun kinderen te zien.”

En toen?

“We wilden weten welke reacties in de hersenen betrokken zijn bij gevoelens van verlegenheid. Want met die hersenreacties kom je sneller achter de genen die een rol spelen. We nodigden daarvoor hele families uit.

De proefpersonen moesten zich wel verlegen voelen in ons lab. Daarom vroegen we ze van tevoren een pasfoto op te sturen, en wij vertelden hun dan dat die foto gekeurd was door een panel van onbekenden, dus hoe aardig deze persoon volgens dat panel leek op basis van die foto. Maar in werkelijkheid bestond dat panel niet.

Tijdens het onderzoek hoorde de proefpersoon, met een EEG op zijn hoofd, dat de helft van het panel hem niet aardig vond. Toen zagen we een heel vroege reactie in de hersenen, intenser dan bij familieleden die geen diagnose van een angststoornis hadden. Ze bleken een veel scherpere antenne te hebben voor negatieve feedback van anderen.

In een vergelijkbare opdracht lieten we ze een verhaaltje vertellen voor een camera, met het idee dat andere mensen hen gingen beoordelen op basis van die tape.”

Interessant, maar wat kun je hiermee?

“Je wilt uiteindelijk vroeg bij kinderen kunnen zien of ze erfelijke aanleg hebben om aan het begin van hun puberteit zo’n sociale angststoornis te ontwikkelen. Dat kun je misschien aantonen met zo’n EEG-meting, die tijdens een spannende situatie een aanleg voor extreme verlegenheid kan aantonen. Hebben ze die aanleg, dan kun je ze vast extra wapenen.”

Lees ook: 'Verlegenheid is vrouwenziekte nummer één', zei voormalig hoogleraar genderstudies Maaike Meijer in 2016 in dit interview.