Zingeving op een flutplaneetje

Om die dip te voorkomen, schrijven onderzoekers en gelukspsychologen, is het goed rustig de tijd te nemen om weer aan het gewone leven te wennen, je fijne herinneringen te koesteren door van die talloze foto's op je mobiel een echt fotoboek te maken, je vrienden en familie over de vakantie te vertellen, of alvast nieuwe plannen te maken.

Afgelopen weken hoorde ik van alles om de vakantiedip op te vangen. Een ding hoorde ik niet: hoe kun je je werk meer zin geven? Dat is namelijk verrekte lastig, want hoe doe je dat? En wat is dat eigenlijk, zin? En heeft die zin iets met zingeving te maken?

'Ik maak zin door te werken," zei René Gude, voormalig Denker des Vaderlands een paar jaar geleden in deze krant. Als bewijs daarvoor voerde Gude, die in maart 2015 overleed, aan dat hij vaak 's ochtends geen zin had om te werken, zich er met grote tegenzin toch toe aanzette, maar 's avonds toch wel tevreden was over zichzelf. Gude moest vanwege zijn ziekte tal van operaties ondergaan, 'maar terwijl ik in het ziekenhuis lag bij te komen van de operaties was ik alweer aan het bellen."

Filosoof René Gude is bekend geworden door zijn vele optredens bij De Wereld Draait Door, waar hij graag sprak over de door hem gemunte term 'humeurmanagement'. Voor Trouw interviewde ik hem afgelopen jaren vaak, ook over humeurmanagement en zijn zin in werk. Wekelijks zat ik op zijn woonboot, aan de overkant van het Amsterdamse IJ. Het viel mij telkens op dat hij ondanks zijn steeds slechter wordende gezondheid meestal zijn humeur bewonderenswaardig goed wist te managen. Hij noemde humeurmanagement ook wel Bildung of bestemmingmakerij, of een vorm van 'ambachtelijk zingeven'.

Fragmenten van die gesprekken zijn nu terechtgekomen in het boekje 'Het Agoramodel; De wereld is eenvoudiger dan je denkt', dat een paar weken geleden is verschenen. In dat boekje zegt Gude over zin: "Juist omdat de zin en bestemming van de mensheid op dit flutplaneetje volkomen onhelder zijn, kunnen we die bestemming zelf bepalen. We kunnen de activiteit 'zingeving' een nieuw leven bezorgen."

Gude en ik zijn daar samen ook mee aan het werk gegaan, om zingeving bruikbaar te maken voor het bedrijfsleven. Dat was belangrijk, vond Gude. Binnen tien jaar is depressie volksziekte nummer één, stress is de voornaamste veroorzaker van psychische problemen, en werk is bij ons de grootste veroorzaker van stress. Dat is geen individueel probleem, dat is een maatschappelijk probleem. Gude: 'Dat is een zingevingsprobleem'.

Om dat zingevingsprobleem aan te kunnen pakken, moesten we eerst te weten zien te komen wat 'zin' precies is. Ik vroeg hem: "René, wat is dat eigenlijk zin?" Hij antwoordde: "Zin is de gemoedstoestand waarin je bent als je zinnen geprikkeld zijn, je zintuigen het schone waarnemen, je volzinnen betekenis hebben en je louter zinvolle doelen voor ogen hebt."

Te moeilijk, veel te moeilijk. Gude herhaalde de definitie. 't Bleef lastig. Vervolgens begon hij het begrip 'zin' te ontrafelen. Gude onderscheidt vier soorten 'zin'. De eerste noemt hij het zinnelijke, het lekkere, het lijfelijke aspect, het lustvolle. De tweede het zintuiglijke, het esthetische. De derde het zinrijke. Gude: 'We ervaren zin, doordat we volzinnen maken, in staat zijn te verwoorden wat we beleven, ervaren, maken, doen. Dit is de meest letterlijke vorm van zingeving door betekenisgeving.' En als laatste onderscheidt Gude het zinvolle, dat je bijvoorbeeld achter de doelstelling staat van de ondernemingen waar je werkt.

Na zijn overlijden heb ik de ideeën van Gude opgepakt. Ik onderzoek nu in hoeverre Gude's gedachtegoed een instrument kan zijn bij het thema zingeving & werk. Niet zweverig, maar concreet met de vraag of deze verschillende betekenissen van het woord 'zin' werknemers én werkgevers handvatten kunnen bieden om erachter te komen hoe je je werk kunt verZetten, om zin te krijgen in werk.

Over dat onderzoek, het verband tussen zingeving en werk, en de vraag hoe we gelukkig kunnen blijven of worden in ons werk, zal ik de komende maanden op deze plek verslag doen. Daarbij zullen de verschillende Z-ten uitvoerig aan bod komen. En aan het einde van de serie kunt u gerust met vakantie, want van een vakantiedip zal geen sprake meer zijn.

Dit artikel is tot stand gekomen met steun van Instituut Gak. Voor reacties en aanvullingen: hsteenhuis@trouw.nl