Zijn pensioenfondsen zo rijk?

Dikke winsten halen met een rendement van gemiddeld 16 procent, maar meer uitkeren, ho maar. Het voelt altijd ongemakkelijk als pensioenfondsen mooie cijfers presenteren en daarbij direct vertellen dat zij de pensioenen niet kunnen aanpassen aan de inflatie. En de fondsbestuurders maar zwemmen in hun pakhuis met geld. Of is dat beeld iets te ongenuanceerd?

"Zit je op een berg met geld als je 5 miljoen euro hebt en een schuld van 5,5 miljoen?" reageert Henriëtte Prast, econome aan de Universiteit van Tilburg en verbonden aan pensioendenktank Netspar. "Er wordt vaak benadrukt dat pensioenfondsen veel geld hebben, maar dan zie je slechts een kant van de balans. Daartegenover staan de schulden; de rechten van de huidige en toekomstige gepensioneerden."

De relatie tussen vermogen en schuld wordt uitgedrukt in de dekkingsgraad. Bij een dekkingsgraad van 104,2 bijvoorbeeld, is er voor elke 100 euro die nu of in de toekomst wordt uitgekeerd, 104,2 euro in kas. Om de zekerheid te verhogen, mogen pensioenfondsen bij een dekking van 110 procent de uitkeringen gedeeltelijk aanpassen aan de inflatie. Pas bij een dekking van 130 procent, mogen de fondsen volledig indexeren.

De rendementen mogen mooi zijn, voorlopig hebben pensioenfondsen bij de dekkingsgraden de weg omhoog nog niet gevonden. ABP liet vorig jaar al weten rekening te houden met tien jaar lang niet indexeren.

Dat heeft te maken met een radartje dat tussen schuld en vermogen scharniert: de rekenrente. En daarmee rekenen we onszelf arm, zeggen vooral ouderen. Zij voelen de lage rekenrente direct in de portemonnee.

Hoe die rente werkt, is het beste te illustreren met een voorbeeld van de Pensioenfederatie. Stel dat een pensioenfonds over tien jaar 100 euro moet uitkeren bij een rente van 2,5 procent, dan moet er op dit moment ongeveer 78 euro in kas zijn. Stel nu dat de rente daalt naar 1,5 procent, dan is die 78 euro over tien jaar geen honderd, maar 90 euro waard. Kortom: het vermogen moet omhoog, van 78 naar 86 euro.

De rekenrente is gekoppeld aan de actuele marktrente. "Ja, die is erg laag en geeft een vervelende rekensom", zegt Prast. "Maar je kunt niet zeker weten dat de rente omhoog gaat. Hij daalt al jaren. Iedereen heeft het over de verwachte rente. Als het goed is, is de verwachte rente al opgenomen in de huidige rente. Los daarvan, de waarde van een schuld moet je verrekenen met de rente die er nu is. Zo hoort dat in de boeken te staan."

De ouderenorganisaties KNVG en NVOG zetten daar een stevige kanttekening bij. Volgens hen is de rente van nu kunstmatig laag. Dat is onder meer de schuld van de Europese Centrale Bank, zeggen zij. Die zet de geldpersen aan waardoor de rente nog verder daalt. Ook de pensioenfondsen zelf wijzen op het negatieve effect van de 'geldverruiming'.

Tot 2006 rekenden pensioenfondsen nog met een vaste rente van 4 procent. De ironie is dat de vaste rente destijds onder druk van de pensioenfondsen is afgeschaft. De 4 procent was in hun ogen te laag omdat de marktrente destijds hoger was.

SP, PVV en 50Plus willen graag terug naar de tijd van de vaste rekenrentes, maar dat heeft een groot nadeel. Als de vaste rente lange tijd lager is dan de marktrente, zitten pensioenfondsen in de toekomst met een financieel gat.

Een lage rente is overigens niet alleen slecht nieuws voor pensioenfondsen. Door de risico's op dalende rentestanden af te dekken, verdienen zij er ook aan. De grote pensioenfondsen hebben slechts een deel van renterisico afgedekt. Volledig afdekken kan de winst flink opstuwen, maar houdt het risico in van verliezen bij stijgende rentes. Dankzij de lage rente kunnen fondsen ook mooie resultaten boeken met hun obligaties, iets wat in het oog springt bij de jaarcijfers van het pensioenfonds voor zorg en welzijn PFZW.

undefined