Zijn grote onderwerp bleef toch de oorlog

Louis van Gasteren, die dinsdag op 93-jarige leeftijd in Amsterdam overleed, was er in 1965 met zijn camera bij toen een groep agenten - opgetrommeld bij de opening van een Provo-expositie - een toevallige voorbijganger in elkaar sloegen. 'Omdat mijn fiets daar stond' groeide niet alleen uit tot een belangrijk document over politiegeweld, het was ook een film die het kijken thematiseerde. Door de beelden van het politieoptreden te vertragen, terug te spoelen, met en zonder commentaar van het slachtoffer te laten zien, wilde Louis Van Gasteren ook iets vertellen over perceptie en perspectief.

Dat besef, dat het in de cinema om vorm en inhoud gaat, maakte hem tot een interessante Nederlandse documentairemaker. Van Gasteren hoort thuis in het rijtje Joris Ivens, Bert Haanstra, Johan van der Keuken en Ed van der Elsken.

'Hans, het leven voor de dood' was ook zo'n prachtfilm, in 1983 bekroond met het Gouden Kalf voor de beste documentaire. Het portret van de jonge componist en dichter Hans van Sweeden, die in 1964 met een jachtgeweer een einde aan zijn leven maakte, was meer dan een film over een jonggestorven kunstenaar. Het was een generatieportret, een requiem voor de jaren zestig waarin Van Gasteren zelf als filmmaker had rondgelopen.

Als zoon van een acteur en een zangeres groeide hij op in een cultureel nest in Amsterdam, maar Van Gasteren ging elektrotechniek doen, eerst aan de HTS, later de MTS, om als geluidstechnicus alsnog in een Parijse filmstudio te belanden. Ook werkte hij na de oorlog bij het Polygoonjournaal en organiseerde hij als lid van de Filmliga filmavonden in Amsterdam. Begin jaren vijftig richtte hij zijn eerste productiebedrijf op. Van Gasteren maakte zo'n zestig documentaires en tv-reportages. Hij filmde de arbeiders die 's nachts de tramrails vervangen in Amsterdam, boog zich over de effecten van telefonie en was bij reddingsoperaties op zee.

Zijn grote onderwerp was en bleef de oorlog. In 'Begrijpt u nu waarom ik huil?' (1969) legde hij een overlevende van een concentratiekamp vast tijdens een therapeutische LSD-sessie. In het vervolg 'De prijs van overleven', waarvoor Van Gasteren zijn tweede Gouden Kalf kreeg, thematiseerde hij opnieuw het posttraumatisch stresssyndroom en bezocht hij de vrouw en kinderen van de overlever.

Onomstreden was Van Gasteren niet. Jarenlang was hij verwikkeld in rechtszaken over zijn eigen oorlogsverleden. In 1943 had hij een Duitse Jood gedood die bij hem ondergedoken zat. Dat betekende vier jaar cel maar hij kreeg na de oorlog gratie. Voor zijn tegenstanders, die hem van bedrog en antisemitisme bleven betichten, bleef het onverteerbaar.

In een documentaire van Rudolf van den Berg uit 2014 vertelde Van Gasteren er voor het eerst gedetailleerd over. Hij had in overleg met het verzet de man gedood omdat hij aan het doordraaien was en iedereen in gevaar bracht. Het is een geschiedenis die de regisseur zijn hele leven meedroeg. "Ik ben nog altijd die man om wie een mist hangt", zei hij. Als zijn gesprekspartner er niet over begon, begon hij er zelf wel over.

undefined