Zijn de Grieken gek geworden?
We kunnen deze week onze borst weer natmaken: het Griekse drama laait weer op, vooral tijdens de eurogroep van vrijdag. Wat bezielt die Grieken toch?
Na een paar weken van relatieve rust zullen de gemoederen rond de Griekse geldkwestie de komende week weer hoog oplopen. Vrijdag komen de ministers van financiën van de eurozone bijeen in de Letse hoofdstad Riga, voor hun traditionele halfjaarlijke bijeenkomst in het land van het EU-voorzitterschap. De spanning rond Griekenland zal er opnieuw een hoogtepunt bereiken, maar het zal zeker niet het laatste zijn.
De (bijna) drie maanden die zijn verstreken sinds de verkiezingsoverwinning van de Griekse Syriza-partij van Alexis Tsipras zijn, vanuit Europees perspectief, gedrenkt geweest in een sfeer van irritaties, ongeduld, rancune, verwijten, genante situaties en soms regelrechte wanhoop.
Vernietigd
Eind vorige week deed de Duitse minister Schäuble van financiën weer aardig zijn best om deze stemming in stand te houden. Op een bijeenkomst in New York zei hij dat niemand een akkoord over een noodlening aan Athene verwacht tijdens de eurogroep in Riga, terwijl daar wel lange tijd op is gehoopt. Hij stelde bovendien bitter vast dat de nieuwe Syriza-regering al het economische opbouwwerk van de vorige Griekse regeringen heeft 'vernietigd'.
De onderhandelingen over de hervormingslijst die Athene aan de eurogroep moet voorleggen, verlopen al wekenlang uiterst stroperig. Dat overleg vindt achter gesloten deuren plaats, maar een enkel lek en een handvol uitspraken van Europese kopstukken verraden weinig goeds. "Er zou meer vooruitgang kunnen zijn", zei de Letse Eurocommissaris Valdis Dombrovskis (vicevoorzitter voor de euro) deze week met gevoel voor understatement tegen Bloomberg TV.
De zondagseditie van de Duitse krant Frankfurter Allgemeine voerde vorige week anonieme bronnen rond het overleg op, die schande spraken van de Griekse onderhandelaar. Die zou de slachtofferrol spelen met de mededeling dat de schatkist leeg is, om vervolgens simpelweg geld te eisen, 'als een taxichauffeur', aldus de bronnen.
Wraakzucht
Of deze uitspraken nou kloppen of niet, de Grieken wekken niet de indruk dat ze tegengas willen geven aan deze stemmingmakerij, als dat het is. Integendeel, ze voeden de stemmingmakers met wraakzuchtige uitspraken over Duitse herstelbetalingen en vermeende plannen om Russische luchtafweerraketten te kopen. En in plaats van de schouders onder zijn economie te zetten, poseert minister Varoufakis met zijn echtgenote voor Paris Match op hun fraaie Atheense dakterras, genietend van verse vis en een goed glas witte wijn.
Een simpele vraag dringt zich op. Zijn de Grieken gek geworden?
Of, misschien iets omfloerster gesteld: wat hopen ze te bereiken? Ze merken al maandenlang dat ze met hun nobele plannen over schuldverlichting en armoedebestrijding keer op keer tegen een muur oplopen. Een muur die bovendien kan praten, en lijkt te suggereren dat het die Griekse economie (die minder dan twee procent uitmaakt van de eurozone) langzamerhand kan missen als kiespijn.
Maar niet alleen de communicatie tussen Athene en de rest van Europa is vertroebeld. Ook in Syriza-kringen rommelt het. Deze 'Coalitie van Radicaal-Links' is immers een vergaarbak van partijen, de ene linkser dan de andere. De concessies die in februari zijn gedaan aan de geldschieters, zoals de verlenging van het bestaande leningenprogramma met vier maanden, zetten de boel intern op scherp.
Met name de meest radicale vleugel van Syriza, het Linkse Platform, stelt zich dusdanig principieel op dat het liever Griekenland uit de euro laat stappen dan dat het de westerse agenten van het grootkapitaal probeert te behagen.
Behoud van euro
Dat plaatst premier Tsipras voor een dilemma. Want hij mag eind januari dan wel met overmacht een mandaat hebben gekregen van de Griekse bevolking, uit opiniepeilingen blijkt dat een verpletterende meerderheid van diezelfde bevolking de euro wil behouden: 82 procent, volgens het meest recente onderzoek. Niemand zit te wachten op een Grexit of Graccident met alle bijbehorende economische ellende.
Juist die context maakt het Griekse gedrag zo onverklaarbaar. De Grieken willen de euro houden, maar terwijl ze dat zeggen, rennen ze met oogkleppen op naar een ravijn vol drachmes.
Honderd procent irrationeel kunnen die Grieken toch niet zijn. De boegbeelden Tsipras en Varoufakis zijn bepaald geen domme jongens. Ze zijn hooguit politiek onervaren, en dat bleek bij Varoufakis ook bij zijn eerste optredens in Brussel. Collega-ministers gaven in de wandelgangen blijk van hun verbazing dat de Griek, die toch in de hulpbehoevende hoek zit, de eurogroep langdurig de les las over hoe Europa de economische problemen zou moeten oplossen.
Maar anderen vinden de verschijning van de stropdaslozen juist verfrissend. Eindelijk eens een nieuw, gepassioneerd geluid in een wereld van grijze mannen en hun dorre cijfers. Types als Schäuble en Dijsselbloem behoren tot de oude wereld; ruim baan voor nieuw elan, want alleen door de kont tegen de krib te gooien kan er iets veranderen. De Schäubles en Dijsselbloemen moeten inzien dat het probleem bij hen en hun vastgeroeste neoliberale ideeën ligt.
Zo denkt Syriza er tenminste over. Dergelijke opvattingen zitten in hun DNA, daar zal geen eurogroep iets aan kunnen veranderen.
Bij gebrek aan een sluitende verklaring voor het Griekse gedrag moeten we maar een poging doen tot psychologie van de koude grond. De Syriza-verantwoordelijken weten dat ze met vuur spelen, maar ze weten ook dat ze niet alleen staan. Ze hebben geestverwanten in andere landen, zoals Podemos in Spanje, dat zich eveneens opmaakt voor een triomfantelijke verkiezingsdag, in december.
Martelaar
De afkeer van het EU-establishment groeit in bijna alle landen, links en rechts. De Britten hebben hun Ukip, de Fransen hun Front National. Zelfs in Duitsland krijgen de eurosceptici voet aan de grond, via de nieuwe partij Alternative für Deutschland.
Gekke gedachte misschien, maar zou Griekenland in het algemeen, en Syriza in het bijzonder, misschien als martelaar de geschiedenis willen ingaan? Oké, dan vallen ze maar met een pijnlijke smak uit de eurozone en dan worden ze weer in een diepe recessie gestort. Ze offeren zich op, voor alle Europeanen, met veel gevoel voor pathos en dramatiek.
Want in toekomstige geschiedenisboeken zal komen te staan: de 21ste-eeuwse overgang van het neoliberale kapitalisme, met zijn perverse prikkels en zijn schuldenbergen, naar een sociale economie die maat weet te houden en duurzaam is, die revolutie is begonnen in Griekenland. Niet voor het eerst de bakermat van de westerse beschaving.
Of zoiets. Het blijft gissen. Wie een andere verklaring heeft voor het Griekse kamikazegedrag, mag het zeggen.
Het Griekse drama in drie bedrijven
** PROLOOG **
2014 - 8 december
De ministers van financiën van de eurozone besluiten tijdens hun eurogroep-bijeenkomst om het tweede pakket aan noodleningen voor Griekenland met twee maanden te verlengen, tot 1 maart. De twee noodpakketten samen omvatten sinds 2010 zo'n 245 miljard euro, maar Athene slaagt er niet in om de geëiste hervormingen door te voeren. Intussen is de Griekse economie in een paar jaar tijd met 30 procent gekrompen.
** EERSTE BEDRIJF: PÁRODOS ('intochtslied') **
9 december
Daags na die eurogroep veroorzaakt de Griekse premier Samaras grote beroering met zijn aankondiging de presidentsverkiezingen met twee maanden te vervroegen. De verkiezing van het (ceremoniële) staatshoofd vindt plaats in het parlement. Als daar geen meerderheid komt voor de kandidaat van Samaras, zijn vervroegde parlementsverkiezingen nodig.
29 december
Samaras zakt langzaam weg in zijn stoel als bij de derde en laatste stemronde in het parlement blijkt dat er inderdaad onvoldoende steun is voor Stavros Dimas als nieuwe president. De radicaal-linkse Syriza-partij, die de bevolking belooft sommige pijnlijke hervormingen terug te draaien, ruikt bloed.
2015 - 23 januari
Syriza (Coalitie van Radicaal Links) wint de parlementsverkiezingen overtuigend, met 36,3 procent van de stemmen.
26 januari
Direct vormt Syriza-leider en nieuwe premier Alexis Tsipras een regering, met hulp van een kleine, extreem-nationalistische partij. Diezelfde dag is er in Brussel een eurogroep-bijeenkomst. Voorzitter Dijsselbloem feliciteert Syriza, maar maakt meteen duidelijk dat de door Syriza verlangde schuldverlichting voorlopig niet aan de orde is.
** TWEEDE BEDRIJF: TRAGEDIE? KOMEDIE? **
30 januari
Dijsselbloem brengt een bliksembezoek aan Athene, waar hij kennismaakt met Tsipras en diens nieuwe minister van financiën, Gianis Varoufakis. Aan het einde van de persconferentie haalt Varoufakis hard uit naar de trojka, de controleurs van EU en IMF die Athene al jarenlang onder curatele hebben staan. Een ongemakkelijke handdruk met Dijsselbloem volgt. Intussen is de helft van de verlenging van het leningenprogramma al weer verstreken.
11 februari
Op een ingelaste eurogroep-bijeenkomst presenteert debutant Varoufakis de Griekse plannen en ideeën. De vergadering mislukt compleet. Er komt geen slotverklaring.
16 februari
Met een vroegtijdig afgebroken eurogroep-vergadering wordt een voorlopig dieptepunt bereikt. Het wantrouwen is totaal. Griekenland wordt voor het blok gezet: nog diezelfde week moet Athene beleefd om verlenging vragen van het bestaande programma. Andere opties zijn er niet.
20 februari
Opnieuw een ingelaste eurogroep. De ministers worden het eens over een nieuwe verlenging met vier maanden. Maar de Grieken krijgen pas weer geld als de 'instituties' (zoals de trojka tegenwoordig wordt genoemd om geen zout in Griekse wonden te strooien) akkoord gaan met de hervormingsplannen. Die goedkeuring zou uiterlijk eind april rond moeten zijn.
9 maart
Eurogroepvoorzitter Dijsselbloem ergert zich aan het gebrek aan voortgang in het overleg tussen Athene en de instituties. 'Tijdverspilling' noemt Dijsselbloem het gesteggel over bijvoorbeeld de locatie van de besprekingen. Intussen stijgt de Griekse geldnood gestaag.
19 maart
Ongemakkelijke taferelen tijdens een minitop over Griekenland in de marge van de Europese top van regeringsleiders. Zeven EU-kopstukken, inclusief Dijsselbloem, zitten aan tafel, maar ook hier stuit Tsipras op een eensgezind blok dat Athene aan de gemaakte afspraken houdt.
1 april
Athene levert de lijst in met hervormings- en financieringsplannen, de meest gedetailleerde en zakelijke tot nu toe. Dat document dient als basis voor wekenlange onderhandelingen in de zogeheten Brussel-groep tussen Athene en vertegenwoordigers van Europese Commissie, ECB en IMF. Het overleg blijft stroperig verlopen.
8 april
Tsipras bezoekt de Russische president Poetin in Moskou. Ondanks wilde speculaties over Russische financiële steun houden de twee leiders het bij beleefdheden.
15 april
De Duitse minister Schäuble zegt geen akkoord te verwachten op de eurogroep van 24 april. Hij beschuldigt de Syriza-regering ervan de prestaties van eerdere regeringen te hebben 'vernietigd'.
16 april
Volgens hardnekkige geruchten hebben de Grieken het IMF gepolst met de vraag of ze uitstel van sommige terugbetalingen kunnen krijgen. Het IMF zegt: gewoon op tijd betalen graag.
24 april
Weer een belangrijke eurogroep-bijeenkomst, dit keer in Riga. In de aanloop heerst pessimisme over de kans dat er goedkeuring komt voor de hervormingsvoorstellen van Athene. Daarmee blijft de geldkraan dicht.
** DERDE BEDRIJF: APOTHEOSE ** Data en afloop onbekend