Column
Ze wilde ademen in haar huis
Een invloedrijke galeriehouder wilde haar spreken, een dag voordat ze stierf in haar woning op de twintigste verdieping van de Londense Grenfelltoren. De socialehuurflat van 24 verdiepingen, middenin het tot miljonairswijk getransformeerde Kensington-Chelsea. Door een defecte koelkast veranderde daar een controleerbaar brandje in een inferno.
Vanuit deze flat en zonder connecties was fotograaf Khadija Saye, een jonge vrouw van Gambiaanse komaf, bezig een grote naam te worden in de kunstwereld. Ze was pas 24 en had met haar talent studiebeurzen gekregen. Toch bleef het sappelen. Saye kwam uit een gemarginaliseerd milieu en deed naast haar studie verzorgend werk.
Galeriehouder Andrew Nairne van Kettle’s Yard, verbonden aan de machtige Cambridge Universiteit, wilde met haar afspreken in haar studio. Die had ze niet. Ze werkte vanuit die flat op de twintigste verdieping, die ze deelde met haar moeder.
Een hele reis
Dat stond echter op het punt te veranderen. Saye’s jongste werk over migratie, een serie zwart-witte zelfportretten op tinplaat waarop ze Gambiaanse rituelen uitvoert, werd geselecteerd voor de Biënnale in Venetië. Een documentaire over haar was in de maak. Haar toekomst nam een wending. Tot 14 juni. Toen werd haar woning in de as gelegd. Saye, haar moeder en bijna tachtig anderen stierven.
Pijnlijk genoeg heet de serie die Saye’s carrière zou lanceren ‘Dwelling’, wat ‘onderkomen’ betekent. De ondertitel is nog beklemmender: ‘In deze ruimte ademen we.’ Toen ik een paar dagen geleden voor haar rokerige zelfportretten stond in Venetië, dacht ik aan hoe haar leven is beëindigd doordat haar adem juist werd afgesneden in haar eigen onderkomen. Gestikt. Terwijl ze alleen maar wilde ademen in haar huis.
Saye hangt in een bescheiden hoekje in het Palazzo Pisani S Marina. Zonder mededeling dat de kunstenaar pas is overleden. “Het is een hele reis geweest, mama. Maar ik ben een exposerend kunstenaar op de Biënnale in Venetië en de zegeningen zijn overvloedig!”, is het laatste bericht op Saye’s Facebookpagina.
Dubbele gevoelens
Haar werk is in Venetië onderdeel van het ‘diasporapaviljoen’. Ik kreeg er dubbele gevoelens bij: een migrantenhoekje. Ook omdat het woord diaspora, wat ‘verspreiding of uitzaaiing van een volk’ betekent, niet neutraal is. Net zoals de woorden ‘migrant’ en ‘expat’ niet neutraal zijn, maar verbonden aan kleur en klasse. Beiden verlaten hun omgeving voor iets beters, maar de ene heeft status en de andere niet.
Het diasporapaviljoen is ook een aanklacht tegen de nationale paviljoens. Tegen grenzen. De kunst draait om verplaatsing en een beter thuis zoeken. Het heeft raakvlakken met de ramp in de Grenfelltoren. De bewoners, arm en met een migrantenachtergrond zoals Saye, wilden normale leefomstandigheden.
Meer erkenning
Sinds 2013 waarschuwde een actiegroep voor het gebrek aan brandveiligheid. Tegen de licht ontvlambare gevelbekleding die de miljonairs een prettiger uitzicht op de flat bood, maar de brand sneller heeft doen uitslaan. Tegen de kapotte brandblussers en slechts één noodtrap voor 127 woningen. Geen enkele bestuurder wilde luisteren. Pas nu er doden zijn gevallen wordt in allerijl de veiligheid van honderden flats herzien.
Saye krijgt ook meer erkenning. Ze hangt nu in Tate Britain en er is een beurs voor kunstenaars uit achtergestelde wijken naar haar vernoemd. Dit alles nadat ze is omgekomen in een brand die alles te maken heeft met een politiek tegen armen en migranten, en minder met een defecte koelkast.
