Ze hebben er 40 jaar voor moeten sparen, maar vrijdag klinkt eindelijk een orgel in TivoliVredenburg
Veertig jaar geleden begon het Utrechtse Muziekcentrum Vredenburg al te sparen voor een concertorgel. Tijdens het Festival Oude Muziek vrijdag klinkt het voor het eerst.
Waar is het orgel? Er is geen pijp te zien in de Grote Zaal van TivoliVredenburg. Wel staat er op het balkon achter het podium een houten kast vol gaatjes. Het lijkt wel een uitvergroot doosje om huisdieren in te vervoeren. Links is een speeltafel met twee klavieren zichtbaar. Aha, dus daar is het nieuwe orgel.
Ook klinkt er een valse orgeltoon. Een tikkend geluid verraadt dat de orgelstemmers van de Gebroeders Van Vulpen bezig zijn; per tikje stijgt de toon tot deze zuiver is. Door het openstaande deurtje zie je de grootste pijpen op de grond liggen. "Zo kon de orgelkas laag genoeg blijven om het publiek op de tribune erboven vol zicht op het podium te laten houden", legt de ontwerper van het orgel Peter van Dijk uit.
De stemmers werken stevig door: binnen enkele dagen moeten alle duizend pijpen spatzuiver klinken tijdens het Festival Oude Muziek. Als hun werkdag erop zit, kruipt Van Dijk achter de klavieren. Majestueuze orgelklanken, nooit in Vredenburg gehoord, vullen de zaal.
Van Dijk demonstreert de klankmogelijkheden van de vijftien registers en geeft uitleg over het ontwerp: "Die gaten in de esdoornhouten kas zijn allemaal ongelijk", zegt Van Dijk. "Dat is nodig voor een regelmatige klank, het is met de computer berekend. Die was ook voor de indeling van de pijpen nodig. Er is heel weinig ruimte." Daarom moest het orgel relatief klein blijven. Zo klein, dat het budget dat in veertig jaar gespaard is niet eens geheel is opgesoupeerd.
"Dat is nog eens een luxe: te veel geld hebben", glundert Maarten van Ditmarsch, voorzitter van het Orgel Comité Muziekcentrum Vredenburg. Hij legt uit dat Muziekcentrum Vredenburg al in 1977, twee jaar voordat het werd opgeleverd, is gaan sparen voor de aanschaf van een orgel.
Barokorgel
Het geld kwam er, maar geen orgel. De directie van Vredenburg vond dat dit te veel zitplaatsen zou kosten. Ook architect Herman Hertzberger bleek mordicus tegen een orgel, zeker toen het comité het monumentale Bätz-orgel uit 1842 had aangekocht dat ooit in de Gotische Zaal te Den Haag had geprijkt. De neogotische kas zou zijn zaalontwerp te zeer schaden. Het Bätz-orgel kon worden verkocht aan de Raad van State, die het weer terugplaatste in de Gotische Zaal; eind goed al goed, want het comité hield er zelfs geld aan over.
Peter van Dijk kwam al pratend met Jos van Veldhoven, de dirigent van de Nederlandse Bachvereniging, op het idee geen symfonisch maar een barokorgel te laten bouwen. Daarop kan geen Orgelsympfonie van Saint-Saëns worden gespeeld, maar wel orgelconcerten van Händel, Haydn of Corette en bovenal kan het perfect worden gebruikt in barokke cantates.
Van Dijk: "Als regel worden hier tegenwoordig kistorgels in gebruikt. Maar ten tijde van Bach werden die iel klinkende instrumentjes zelden ingezet in cantates. Vrijwel altijd werd het de basso-continuo op het grote orgel gespeeld, dat veel voller klinkt."
Deze praktijk kan vanaf nu in TivoliVredenburg tot leven worden gebracht, voor zover bekend, de enige concertzaal in de wereld met een barokorgel.
