Yo-Yo Ma na twintig jaar terug in Amsterdam

Twintig jaar niet bij het Concertgebouworkest, moeten we daar iets achter zoeken? "Ik heb de afgelopen decennia geprobeerd om een gezinsleven te hebben en tegelijk Silkroad op de rails te houden." Ma zit in de auto, ergens op het Amerikaanse continent, en de telefoonverbinding is redelijk. "Als de lijn hapert, bel ik je terug, komt goed!", stelt hij gerust.

De organisatie Silkroad, genoemd naar de zijderoute waarlangs oosterse en westerse culturen uitgewisseld werden, streeft naar een multiculturele artistieke uitwisseling en organiseert diverse educatieprogramma's. Het Silkroad Ensemble, dat inmiddels vijftien jaar bestaat en waarin musici van over de hele wereld zijn verenigd, is een voorbeeld van Ma als trait-d'union: iemand die muziek als taal zonder grenzen beschouwt en een enorm breed repertoire heeft.

"Non-profitwerk is een fulltimebaan. Geld verzamelen voor de staf, de musici, mensen geïnteresseerd en creatief houden, ervoor zorgen dat ze erin blijven geloven. Dat heeft enorm veel tijd gekost. En dan wil ik ook nog thuis zijn. De laatste dertig jaar heb ik maar een derde van de tijd in mijn eigen bed geslapen, dat is vreselijk. Als ik ergens spijt van heb, dan is het wel dat ik niet genoeg thuis ben geweest. En als ik er was, was ik zo moe dat ik niet veel kon bijdragen. Ik ben mijn vrouw en kinderen innig dankbaar voor hun begrip en voor het feit dat ze me niet op straat hebben gezet."

undefined

Wereldburger

Afgelopen september was Yo-Yo Ma nog in het land en werd hij gelauwerd met de Concertgebouw Prijs. Geen wonder, zijn band met het Concertgebouw gaat jaren terug. In 1992 was hij de eerste musicus in de Carte Blanche-serie van het instituut. Zijn naam is vereeuwigd in de eregalerij van plaquettes in de gang, boven, vlak bij de solistentrap.

De Chinees-Amerikaanse cellist verhuisde op zevenjarige leeftijd van Parijs naar New York. Hij studeerde niet alleen aan de Juilliard School, maar verbreedde zijn kunstzinnige horizon ook aan Harvard University. Ma is een wereldburger en de muziek is zijn taal. In oktober wordt hij zestig, maar de jaren lijken geen vat op hem te hebben. Beetje steviger is hij misschien, verder altijd die open blik en vrolijke uitstraling.

Van president Obama - een van de acht Amerikaanse presidenten voor wie hij speelde - ontving hij The Medal of Freedom. Een waslijst aan gave premières en samenwerkingsverbanden kleurt zijn dagelijkse werkzaamheden. Hoe kijkt hij terug op zijn rijke leven en hoe blikt hij vooruit?

"Als ik terugkijk, denk ik aan voorbeelden als mijn leraar Leonard Rose, en aan de cellisten Mstislav Rostropovitsj en Pablo Casals. Rostropovitsj heeft waarschijnlijk meer premières gespeeld dan welke cellist dan ook. Casals, die al vroeg een held voor me was, zei: 'Ik ben op de eerste plaats een mens, op de tweede een musicus en op de derde cellist.' Voor mij als negenjarige was dat bijzonder om te horen. Ik dacht: zo wil ik ook zijn. Als ik aan de premières in Carnegie Hall denk, schiet de violist Isaac Stern me te binnen; zonder hem zou die zaal er niet meer zijn. We hebben vriendschap gedeeld en waren collega's. Ik ben dankbaar voor de samenwerkingen die ik had en heb. Stern nam de moeite om contact te leggen met een jong iemand als ik. Op mijn beurt voel ik nu dat ik contact wil maken met jongere mensen. Er zijn, met hen praten, ontdekken wat hen bezighoudt en deel uitmaken van een wereld die ik nog niet ken. En als ik hen kan helpen, des te beter. Ik voel mezelf onderdeel van een groter geheel van mensen die hun hand uitsteken en nuttig willen zijn."

undefined

Banden smeden

Typerend: als er één ding is waar Ma zijn leven lang mee bezig is, is het banden smeden, via de kunsten, via de muziek. Zoals met zijn duopartner Kathryn Stott. Daags na zijn optreden tijdens de RCO Opening Night komt het nieuwe album uit dat hij opnam met Stott: 'Songs from the arc of life' met diverse korte stukken van Fauré, Debussy, Schumann en vele andere componisten. Beetje makkelijk repertoire, geen krachtig statement, zo op het eerste gehoor. Maar achter de cd zit een gedachte. Ma wordt zestig, met Stott speelt hij al dertig jaar samen, hun vriendschap gaat nog verder terug. "De opname vormt een poging om een levenscyclus te beschrijven, maar ook een manier om andere mensen uit te nodigen om op hun eigen leven te reflecteren met muziek. Van je geboorte tot waar je nu staat: ieder mens gaat door zoveel stadia. Op verschillende momenten in je leven kan muziek een compagnon zijn, of herinneringen oproepen.

"Kunst vertelt niet alleen het verhaal van Kathryn en mij, maar ieders verhaal. Of het nu om muziek, poëzie of film gaat: de kunsten zijn er voor het verhalende, voor het vertellen van verhalen. Kunst geeft ons niet alleen de mogelijkheid onszelf te kennen, maar ook anderen. Het voelt alsof Kathryn en ik een oud stel zijn. We kennen elkaars muzikale gewoonten zo goed dat er een diep begrip is. Tegelijk delen we een permanente nieuwsgierigheid voor het onbekende."

En hoe zit dat met die voortdurende behoefte tot het leggen van contact, het smeden van banden?

"Mijn antennes zijn altijd uitgeklapt. Verschillende realiteiten beleven maakt deel uit van mijn bestaan. Onderweg uitvinden wat de gewoonten van de mensen zijn vormt een geweldige, maar uitputtende leerschool. Je bent je extreem bewust van ieder klein dingetje in je omgeving, en aan het einde van de dag ben je doodmoe. Aan de andere kant laten die bezoeken vaak een diepe indruk achter. En als je ergens vaker komt, ontwikkel je vriendschappen en ontstaan er dierbare herinneringen.

"Of ik nu tegen een kind of een taxichauffeur praat, het uitgangspunt is respect. En mijn instelling is ook altijd die van een onwetende. Dus ik luister veel, ik vind dingen uit over waar mensen mee bezig zijn. Ik ben nog nooit iemand tegengekomen van wie ik niets kan leren. En hoe meer ik dit doe, hoe sneller ik erachter kom wat belangrijk is voor iemand. Vertrouwen is de basis, en daaruit kan een rijke conversatie bloeien."

undefined

Verbroedering

Op zijn facebookpagina noemt Ma Casals een 'gamechanger' die de grenzen oversteeg van wat de cello betekende. Maar kijk naar Ma zelf, met zijn Silkroad-project en de verbroedering die hij uitdraagt. Is hij zelf geen gamechanger?

"Ach, dat weet ik niet. Ik ben een prediker van mijn tijd, ik heb altijd gereageerd op de wereld om me heen. Mensen werden gamechangers als ze iets nieuws tegenkwamen wat ze niet begrepen en daar vervolgens in doken. In 1889 gingen Debussy en Ravel naar de Parijse wereldtentoonstelling en kwamen met allerlei exotische kunstvormen in aanraking. Of Philip Glass: hij studeerde bij Nadia Boulanger, kreeg een stuk Indiase muziek voor zijn neus en begreep er niets van. Dat was het begin. Hij werd een van de eerste grote voorvechters van het minimalisme. Piazzolla ging als tiener vanuit Argentinië naar New York en door naar Parijs: Stravinsky en de jazz kwamen in beeld. Ziedaar het ontstaan van de nuevo tango. Als mensen op weg zijn, gaan ze over culturele grenzen heen en worden er nieuwe levensvormen gecreëerd. Dat gebeurt in de ecologie, maar ook in de cultuur."

10 september: RCO Opening Night in het Concertgebouw, Amsterdam. Info: concertgebouworkest.nl. 18 september: release 'Songs from the arc of life' op Sony. Info: yo-yoma.com

undefined