Wordt het rechts of racistisch?

Met twee handen in de lucht nam Frauke Petry vorig jaar zomer op een partijcongres het applaus van AfD-leden in ontvangst. De oud-ondernemer lachte zichtbaar opgelucht. Als aanvoerder van de rechterflank van de partij was zij als winnaar tevoorschijn gekomen uit de richtingenstrijd binnen de Alternative für Deutschland. De anti-eurovleugel binnen de partij trok zijn conclusie en vertrok. Nu, bijna een jaar later, doet de AfD het bijzonder goed in de peilingen. En het partijcongres dat ze vandaag houdt, is wederom een cruciaal moment. De partij stelt haar programma vast en kiest per standpunt of ze haar nationaal-conservatieve of haar (extreem)-rechtse geluid de boventoon laat voeren. De top is verdeeld en Petry's leiderschap niet vanzelfsprekend. Dreigt dit weekend een nieuwe breuk? Of vestigt AfD zich definitief als de Duitse versie van Frankrijks Front National, Oostenrijks FPÖ en Nederlands PVV? Een portret van de opkomst en interne strijd van een jonge rechts-populistische partij aan de hand van de belangrijkste gezichten. Een wc maak je normaal schoon met een borstel, doekje en schoonmaakmiddel. Maar vliegtuigbouwer Boeing laat een alternatief zien. Het Amerikaanse bedrijf maakt een toilet waarbij ultraviolet licht alles reinigt. Als na gebruik de deur gesloten wordt, gaan de uv-lampen aan. Ze doden maar liefst 99,9 procent van de ziekteverwekkers in het toilet. Binnen drie seconden is het gepiept. In de cabine is vrijwel alles handsfree te bedienen: de bril, zeepdispenser en handdroger. Ook het doortrekken gaat op afstand. Dat is dus ook al extra hygiënisch. Is er dan helemaal geen schoonmaker meer nodig? Zover is het nog niet, geeft Boeing toe. Want sommige mensen laten een toilet zo vies achter, dat uv-licht niet alle sporen kan wissen. Daarvoor blijft dus personeel nodig. Boeing presenteerde onlangs een werkend prototype van de wc-cabine, maar heeft nog geen beslissing genomen of deze ook in productie wordt genomen. Aangezien er al veel tijd in de ontwikkeling is gestopt is de kans vrij groot dat je over een paar jaar in een vliegtuig na het toiletbezoek even uv-licht ziet branden bij het weglopen.

De macht van rechts binnen AfD, die sinds de overwinning in Saksen-Anhalt vorige maand alleen maar is toegenomen, lijkt Frauke Petry steeds minder lekker te zitten. Die vleugel propageert bijvoorbeeld afschaffing van alle islamitische leerstoelen aan universiteiten. "De AfD moet beslissen welke kant het op wil", zei de chemicus en moeder van vier deze week in weekblad Stern. Als haar partij de 'rode lijn' naar racisme en geweld overschrijdt, zal ze haar partijleiderschap opgeven.

Een herhaling van zetten voor de jonge partij. Toenmalig voorzitter Bernd Lucke dreigde vorig jaar juli ook met opstappen als AfD te veel naar rechts opschoof. Hij moest vertrekken.

Is Petry's dreigement geloofwaardig? Het was de oud-ondernemer zelf die zich op het congres vorig jaar liet adopteren door de rechtervleugel van de partij, onder aanvoering van Gauland. De afgelopen maanden zei ze regelmatig dingen die vooral in de rechtse achterban goed aankwamen. Grenspolitie moet op vluchtelingen kunnen schieten die ongeoorloofd de grens oversteken, riep ze. Tijdens een persconferentie na de gewonnen deelstaatverkiezingen noemde ze AfD ineens een brede volkspartij die zich om de sociale staat bekommert, een opmerking die niet past in de oorspronkelijke liberaal-economische koers. En donderdag pleitte ze voor een minarettenverbod.

Het maakt de 40-jarige ongrijpbaar en tegelijkertijd voor brede groepen kiezers aantrekkelijk. Samenwerking met het Franse Front National wijst ze af, maar ze zat laatst wel op de eerste rij bij een bijeenkomst van de Oostenrijkse FPÖ.

Ondanks haar pragmatisme en charisma is haar leiderschap niet onomstreden. Sinds Petry oktober vorig jaar aankondigde van haar man te scheiden omdat ze een relatie had met een partijgenoot, wordt haar verweten dat ze niet achter de traditionele familiewaarden van de partij staat. De 'Audrey Hepburn van de AfD', zoals het rechtse blad Compact haar omschreef, gooide olie op het vuur door met haar nieuwe partner Marcus Pretzell een interview te geven aan roddelblad Bunte. 'Duivels mooi', noemde Pretzell zijn nieuwe vlam. Pijnlijk, vonden partijprominenten.

undefined

Alexander Gauland, vriend van Rusland

Meuthen liet zich samen met Alexander Gauland interviewen, een van de oprichters van AfD. In tegenstelling tot de econoom geldt de immer in geruite jasjes gestoken jurist als hardliner. Zinnen als 'de islam is een religie met een gevaar in zich dat andere religies niet kennen', komen uit zijn koker. De 75-jarige vertegenwoordigt, sinds hij de partij met drie andere oud-CDU'ers oprichtte, de nationaal-conservatieve vleugel. Door zijn veertig jaar ervaring als christen-democratisch politicus is hij bovendien de politiek expert en netwerker van de partij. Vorig weekend plukte de jongerenafdeling van AfD, Junge Alternative (JA), vruchten van Gaulands netwerk. Op instigatie van de éminence grise ging JA een partijverbinding aan met de jongerenvereniging van de partij van de Russische president Poetin. Gauland is een vriend van Rusland. Hij was zo ongeveer de enige Duitse politicus die de Russische annexatie van de Krim niet veroordeelde. Nu wil hij dat de economische sancties tegen Rusland worden opgeheven. Electoraal handig, omdat er veel Russen in Duitsland wonen. Een ultiem gebaar aan Rusland maakt AfD mogelijk dit weekend, door zich op het standpunt te stellen dat Duitsland de Navo moet verlaten.

undefined

Björn Höcke, de extremist

Dat standpunt wordt ingebracht door Björn Höcke, de ultranationalist van de AfD. Deze leraar, die lijsttrekker is in deelstaat Thüringen en in Erfurt wekelijks demonstraties organiseert, was een jaar geleden nog tijdelijk persona non grata in de AfD wegens zijn racistische en extreem-rechtse opmerkingen. Na de splitsing in juli maakte de 44-jarige een comeback, net als zijn radicale commentaren. Zo sprak hij over een 'actiever voortplantingsgedrag van Afrikanen', dankte hij het ultranationalistische Pegida als 'wegbereider van de AfD'. Tijdens een talkshow hing hij een Duitse vlag over zijn stoel, omdat hij 'een duizend jaar oud Duitsland' verdedigt.

Höckes macht groeit. De partij fluit deze voorstander van gezinnen met drie kinderen niet meer zo hard terug als een jaar geleden. En hij speelt het slimmer. Zegt hij dat niet alle leden van de rechts-nationalistische NPD als extreem-rechts moeten worden bestempeld? Dan ontkent hij dat een paar dagen later, om daarna toch weer die eerste boodschap te verkondigen. Zo verschuift hij de partijdiscussie langzaamaan naar rechts. Een strategie die hij heeft afgekeken van de rechts-extremist Götz Kubitschek, wiens lidmaatschapsverzoek de AfD weliswaar afwees, maar die als adviseur van kopstukken als Höcke wel degelijk invloed heeft.

undefined

Jorg Meuthen, de flexibele econoom

Jörg Meuthen heeft een drukke maand achter de rug. Nadat zijn partij bij de deelstaatverkiezingen van 13 maart in Badem-Württemberg verrassend 15 procent van de stemmen behaalde, moest hij als lijsttrekker 22 geschikte AfD'ers vinden die met hem in het deelstaatsparlement plaatsnemen. Een succes dat hij zelf ook niet heeft voorspeld, maar de vluchtelingencrisis speelt zijn partij dan ook op ongekende wijze in de kaart.

Voor die in september losbarstte, vlak na het beslissende partijcongres, waren de rechts-populisten op sterven na dood. In de peilingen stond AfD op 3 procent, minder dan de landelijke kiesdrempel van 5 procent. Toen bondskanselier Merkel de deur openzette voor duizenden in Hongarije gestrande vluchtelingen had de partij ineens een nieuw thema waarin alle vleugels elkaar vonden. AfD werd het alternatief voor het ruimhartige asielbeleid en pleitte voor dichte grenzen.

Met succes; naast de overwinning in het zuidwesten van Duitsland, haalde de partij in het noordoostelijke Saksen-Anhalt zelfs 24 procent van de stemmen binnen. Nu zit de Alternative in acht van de zestien Duitse deelstaten in het parlement.

Als het aan Meuthen had gelegen, was de koers van de partij een andere. Een paar maanden na oprichting in 2013 meldde de welbespraakte hoogleraar economie zich juist bij de beweging omdat hij werd aangetrokken door het anti-euro-standpunt en de economisch liberale koers.

Maar sinds oprichter Bernd Lucke de AfD vorig jaar na de splitsing verliet, heeft die vleugel macht verloren. Uit het conceptprogramma dat vandaag wordt voorgelegd zijn klassiek liberale standpunten als het afschaffen van het minimumloon verdwenen. Voor de 55-jarige Meuthen geen reden om te vertrekken. Hij toont over hetzelfde aanpassingsvermogen - of opportunisme - te beschikken als zijn partij.

"Ik wil dat ook voor mijn kleinkinderen beierende kerkklokken het religieuze geluid zijn dat ze horen, niet het geroep van de muezzin", zei de normaal zo gematigde bestuurder van de partij deze week in een interview met de Frankfurter Allgemeine Zeitung. De politieke islam, zo bevestigt hij de nieuwe partijlijn, past niet binnen de Duitse grondwet. Een lijn die in de buurt komt van de standpunten van de PVV. Met één kanttekening: tegen moslims die zich aan de Duitse wet houden en hun geloof niet op een politieke manier uiten, heeft de AfD naar eigen zeggen niets.

Beatrix von Storch, het buitenbeentje

Als er binnen AfD één iemand het nieuws haalt met haar boude uitspraken is het wel Beatrix von Storch, geboren als hertogin van Oldenburg. De 44-jarige aristocrate is fel tegen het homohuwelijk en vindt dat de grenspolitie ook op vrouwen en kinderen mag schieten die Duitsland illegaal binnenkomen. In het Europarlement heeft ze een plek gevonden bij de fractie Europa van Vrijheid en Directe Democratie van de Britse eurosceptische partij UKIP. Ze pleit, net als anderen in de AfD, voor een referendum over de euro en is voor afschaffen van erfbelasting. Daarmee bewijst ze dat de twee vleugels, de nationaal-conservatieve en liberaal-economische, best passen.

Dit weekend, als AfD-leden over hun programma stemmen zal Von Storch niet aandringen op een keuze tussen een gematigde en rechtse vleugel. In plaats daarvan zal zij haar partij proberen te overtuigen een anti-islamitische koers te varen.

Dat geeft AfD'ers een nieuw gemeenschappelijk thema, nu de vluchtelingencrisis in Duitsland minder belangrijk wordt. De vraag is of dat lukt zonder dat de partij te extreem-rechtse standpunten aanneemt. Want die kunnen zorgen voor een nieuwe splitsing.

Erg waarschijnlijk is zo'n splitsing niet. Zo lang de partij kiezers op rechts trekt, net als conservatieve en teleurgestelde arbeiders en tegelijkertijd in de oppositie blijft, is er geen probleem. Dat lijken de vijf partijprominenten ook te beseffen. Aansturen op een nieuwe breuk zullen ze, ongeacht dreigementen, niet snel doen verwacht politicoloog Sebastian Friedrichs.

Aannemelijker is het dat AfD uitgroeit tot een partij die zich net als de PVV afzet tegen de gevestigde orde en thema's kiest die kiezers bezighouden. Het landelijk potentieel schat Friedrichs op maximaal 15 procent. Voor de komende anderhalf jaar althans.

undefined