Winterwandelen langs Limburgse duinen, loopgraven en lammetjes

Duinen in Limburg? Jazeker, langs de Maas ligt de langste rivierduinengordel van Nederland. Ideaal voor een frisse winterwandeling, met als bonus: pasgeboren lammetjes.

1. NATIONAAL PARK - De oertijd dichtbij

“De rust en ruimte vind ik het meest bijzonder hier”, zegt Henk Heijligers, boswachter bij het Limburgs Landschap tijdens een winterwandeling in het Nationaal Park De Maasduinen. “Het uitzicht vanaf de Dikkenberg is spectaculair en elk jaargetijde anders. In het voor- en najaar zie je de kraanvogels neerstrijken op een van de vennen.”

De Maasduinen is een gebied van twintig kilometer lang en drie kilometer breed tussen de Noord-Limburgse plaatsen Gennep en Arcen. De rivierduinen die hier liggen, ontstonden zo’n tienduizend jaar geleden, aan het einde van de laatste ijstijd, toen het landijs uit het noorden ons land niet bereikte, maar het wel extreem koud was. Nederland was een toendra, de wind had vrij spel. Vanuit de Noordzee – die droog lag – werd zand aangevoerd dat (samen met rivierzand langs de diep ingesneden Maas) werd opgestuwd tot hoge duinen.

Op Landgoed De Hamert, waarop ook de Dikkenberg ligt, is die oertijd nog dichtbij. De natuur is hier groots en ongerept met natte en droge heide, bos, duinen en vennen.

2. OORLOGSMONUMENT - Loopgraven zijn nu bijenwanden

Wie de witte wandelroute op Landgoed De Hamert volgt, komt al vrij snel een indrukwekkend houten kruis tegen: het Monument der Gevallenen. ‘Sta een ogenblik stil, reiziger, toerist, wandelaar, bij wat hier in mei 1943 is gebeurd. Zeven mannen gaven hier het offer van hun leven’, is te lezen op het bord ernaast. De mannen werden doodgeschoten door een Duits vuurpeloton omdat ze deelnamen aan de meistakingen tegen de gedwongen ­Arbeitseinsatz. Op 4 mei vindt hier de jaarlijkse ­dodenherdenking plaats, maar ook nu maakt de plek de winterse stilte stiller en de weidsheid wijder.

Op deze langgerekte zandrug tussen de Maas en de Duitse grens was het ­tijdens de Tweede Wereldoorlog gevaarlijk. Kilometers loopgraven zijn hier ­gegraven, vanaf de duintoppen zijn de contouren daarvan nog te zien. In de restanten van deze loopgraven zijn door het Limburgs Landschap bijenwanden gemaakt, met als doel het leefgebied van wilde bijen te verbeteren. De wanden zijn kaarsrecht afgestoken zodat de zon erbij kan en bijen op deze warme plekken nesten kunnen bouwen.

3. WINTERWANDELEN - Kleurige korstmossen en mestkevers

Zoemende bijen, groen gebladerte, paarse heidevelden… in de lente, zomer en herfst is het hier ongetwijfeld wonderschoon. Maar de winterrust die er nu heerst, heeft ook wat. Met spiegelende vennen, vergrijsde stammen en een stramme wind op de duintoppen. Korstmossen in felgroen, oranje en ijsblauw trekken in dit winterse landschap nu de aandacht, net als hoge grassen, riethalmen en witte berkenbasten.

Langs de paden zijn door hoogteverschillen indrukwekkende, dikke boomwortels zichtbaar en wie goed kijkt ziet ineens een perfect hart van mos op een stuk bast; in dit jaargetijde zijn het de details die het ‘m doen. Heijligers: “Op mildere winterdagen zijn ook mestkevers actief die schapenkeutels gebruiken om eieren in af te zetten. En kijk uit naar klapeksters die hun prooien, meestal muizen, op de stekels van de meidoorn spiesen.”

4. VORSTENGRAF - De hoogste heuvel

De hoogste top van de Maasduinen is in de oudheid opgehoogd door de mens met plaggen uit omliggende heidevelden. In 1985 werden de bomen die hier groeiden gekapt, waarna de heuvel onderzocht kon worden door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De onnatuurlijke ronde vorm én de bijzondere ligging op de kop van de hoogste heuvel waren voor archeologen aanwijzingen dat het hoogstwaarschijnlijk ging om een vorstengraf. En inderdaad bleek het de rustplaats van ‘een belangrijk persoon’ uit de midden-bronstijd, ongeveer vierduizend jaar geleden. Om te bepalen hoe oud het graf was, werden onder meer stuifmeelkorrels onderzocht.

Het vorstengraf is nooit geschonden, de stoffelijke resten liggen er dus nog steeds. Op het informatiebord wordt de wandelaar verzocht de heuvel niet te beklimmen: dit leidt tot erosie en daarmee verval. Maar doorlopen over het glooiende pad is geen straf, het ­nabijgelegen Pikmeeuwenwater wonderschoon.

5. PIKMEEUWENWATER - Geliefd bij vogelaars

Voorheen bewoonden kolonies kokmeeuwen de oevers van dit vennencomplex. Regelmatig werden hun eieren geroofd en gingen ze fel ­tekeer om het nest te beschermen, vandaar de naam Pikmeeuwenwater. Onder meer door het verdwijnen van vuilnisbelten in de omgeving verdwenen ook de kokmeeuwen. Maar in het vroege voorjaar – en nu wellicht ook al – vliegen er groepen kraanvogels over of rusten ze hier uit, voordat ze hun reis naar het noorden voortzetten. De Maasduinen liggen precies op de trekroute.

De Hamert is geliefd bij vogelaars. De nachtzwaluw, roodborsttapuit en boom­leeuwerik broeden er, rond het Geldernsch-Nierskanaal kun je ijsvogels, zwartkoppen en bonte vliegenvangers zien. Het idyllische pad langs de snelstromende beek (want daar lijkt het meer op) doet on-Nederlands en sprookjesachtig aan. Rond 1770 werd het kanaal gegraven, het verbindt het Duitse riviertje Niers met de Nederlandse Maas. Het Duitse deel is nog altijd recht, in Nederland kreeg het de vrije loop en is het gaan meanderen. Heijligers: “In ruim tweehonderd jaar tijd heeft zich hier een prachtig dal gevormd.”