Wij blijven om te troosten

Ze zijn er en ze blijven er. Terwijl aan de ene kant van de stad Islamitische Staat (IS) oprukt, en aan de andere kant weer andere rebellen slag leveren met het door de Russen gesteunde leger van Assad, denken zuster Nazareth, zuster Mahabba en zuster Iusti Ioseph er niet aan te vertrekken uit het belegerde en deels weggebombardeerde Aleppo. Dat bericht zuster Nazareth, in impressies die ze het afgelopen jaar optekende, en in antwoord op vragen per e-mail.

De drie 'Blauwe Zusters' ('Dienaressen van de Heer en de Maagd van Matará', gesticht in 1988) lijken op Frans van der Lugt, de Nederlandse pater jezuïet die op zijn post bleef in de Syrische stad Homs, wetend welk gevaar hem wachtte; op 14 april 2014 werd hij vermoord. Op 31 december 2014 riep het actualiteitenprogramma 'EenVandaag' hem uit tot 'moedigste mens van 2014, categorie buitenland'. Hij was, zoals minister Frans Timmermans zei, een "man die niets dan goeds bracht in Homs, die Syriër onder de Syriërs was geworden, die weigerde de zijnen in de steek te laten, ook toen het levensgevaarlijk werd".

Dat geldt nu ook voor de drie zusters die in het Noord-Syrische Aleppo, de tweede stad van het land, willen blijven wonen en werken, trouw aan hun religieuze roeping en aan de mensen die aan hun zorg zijn toevertrouwd.

Nestblijvers
Aleppo, dat voor de oorlog 2,5 miljoen inwoners telde, drie keer zoveel als Amsterdam, is een snel ontvolkende stad. Wie het zich kan permitteren, vlucht. Van de christelijke inwoners van de stad (de schattingen lopen uiteen van 150.000 tot 300.000) is tweederde het land uit, vertelde de Chaldese bisschop Antonio Audo op Radio Vaticaan. "Vooral de rijkeren zijn vertrokken. De middenklasse is arm geworden en de armen leven in diepe ellende."

In de internationale pers duiken soms verhalen van 'nestblijvers' op, onder hen geestelijken in Aleppo die net als de zusters niet van wijken weten - een dominee van de Armeense Evangelische Bethelkerk, een pater van het Franciscanerklooster dat ieder moment door jihadisten kan worden ingenomen, een kerkelijk werker die, uit angst voor ontvoering, zijn gezin naar Libanon heeft gestuurd, de Grieks-katholieke aartsbisschop die deze week vertelde dat hij vreesde dat IS het hele Syrische christendom - misschien wel het oudste christendom - de doodsteek zal geven.

De Argentijnse zuster Nazareth (1973), wier berichten we vandaag publiceren, verblijft nog maar een jaar in Aleppo; ze werkte jaren in een ander moeilijk oord in het Midden-Oosten. Vorig jaar zomer verhuisde ze naar het toen ook al gevaarlijke Aleppo om twee zusters bij te staan, de Peruaanse Iusti Ioseph en de Egyptische Mahabba.

Het is onmogelijk om de berichten uit Aleppo te lezen zonder aan de film 'Des hommes et des dieux' ('Van mensen en goden') te denken, over de laatste episode van een trappistenklooster anno 1996, in een afgelegen streek in Algerije. De monniken bleven er, al waren ze zich zeer bewust van het gevaar dat ze liepen met oprukkende islamisten in de buurt. Regisseur Xavier Beauvois bracht met tergend trage precisie in beeld hoe de acht Franse trappisten hun keuzes maakten, ieder voor zich, in alle gewetensvrijheid.

Zouden de Blauwe Zusters de film kennen?

'Des hommes et des dieux' kwam uit in 2011, de Arabische Lente was net uitgebroken. Ik heb de film gezien, zegt de Nederlandse zuster Anima vanuit Rome waar ze als generaal-overste van de Blauwe Zusters woont. De zusters die in de Arabische wereld werkten, zagen hem ook - en dat werd geen normaal avondje bioscoop. Zuster Anima voerde daarop 'indringende gesprekken' met hen. "Ze hadden niet zomaar een film gekeken, ze begrepen heel goed voor welke keuze ze zelf konden komen te staan. Dat zette ze aan het denken: wil, kan, mag ik blijven? Sindsdien krijg ik steeds weer brieven van hen, mails, berichten, over hun keuzes. Gisteren nog, uit Aleppo."

Blijven of vertrekken?
Aleppo 2015: ook hier weerloze kloosterlingen, midden in een miljoenenstad dit keer, en het zijn vrouwen, die in hun azuurblauwe habijten minstens zo picturaal aantrekkelijk zijn - en herkenbaar als christen - als de trappisten uit de film die zeiden dat ze niet weggingen om de 'kudde niet over te laten aan de wolf'.

De zusters Nazareth, Iusti Ioseph en Mahabba wonen samen in de wijk Shahba Ajjadidain, in het bisschopshuis naast de kathedraal. Daar wonen ook nog twaalf studentes van de universiteit van Aleppo, afkomstig uit armlastige christelijke gezinnen; voor de oorlog waren het er nog dertig.

Twee huizen verderop staat het voormalige klooster van de Dorotheazusters. Bij het uitbreken van de oorlog woonden ze er nog met hun zessen. Konden ze op hun post blijven? Ze wogen de voors en tegens, de argumenten 'van mensen en goden', ongetwijfeld in zelfde ernst als de monniken in Algerije dat in 1996 gedaan hadden. De uitkomst voor vier van hen was dubbel tegengesteld: ze vertrokken naar een veilig oord - en ze leven nog.

Twee zusters bleven. Een van hen was zuster Rima, geboren in Aleppo. Ze werd door een bom weggevaagd, van de straat, vlak bij haar klooster, tijdens door islamisten opgeëiste aanvallen op de universiteit.

Daarbij stierven 87 burgers in Aleppo. Aan het eind van die gewone donderdag in januari 2013 stond de dodenteller voor heel Syrië op 216.

Boeken
Toen vertrok ook de laatste Dorotheazuster uit de stad. Het meisjesinternaat dat ze moest achterlaten, werd overgedragen aan paters van dezelfde 'religieuze familie' als waar zuster Nazareth bij hoort. Daar wonen nu tien mannelijke studenten.

In juli vielen IS-strijders de stad opnieuw aan. Onlangs vertelde zuster Anima hoe de zusters voor het ergste moesten vrezen toen de islamisten tot vlak bij hun schuilplaats doordrongen. "De studentes lieten hun spullen achter, die hadden ze toch niet meer nodig. Maar ze namen wel studieboeken mee - voor het geval ze zouden overleven, dan konden ze misschien volgende week nog een tentamen halen."

Alle bevolkingsgroepen hebben wat te vrezen als IS - of een club als Jabhat al Nusra - de stad inneemt. Ze kennen allemaal het Mosul-scenario: in 2014 nam IS de Iraakse stad in en verdreef daar alle religieuze minderheden.

De Vlaamse politiek commentator Luc Van Der Kelen schreef deze zomer in De Morgen: "In Syrië zitten alle niet-IS-soennieten in hetzelfde schuitje. Hun wacht de executie, marteling, verkrachting, slavernij, zonder onderscheid. Christen, alawiet, sjiiet, of wie per toeval in hun handen valt." Van Der Kelen was erg begaan met 'de christelijke inwoners van Aleppo', die 'zitten in een val die ieder moment kan dichtklappen'. België bevrijdde kort daarna met een geheime humanitaire operatie 244 christenen uit Aleppo.

Angstaanjaagcinema
Daar zit de angst voor de strijders van IS er goed in; de islamisten laten geen gruwelijk middel onbenut om hun afkeer van en moordlust jegens christenen te botvieren. Ze beheersen, zoals Willem Jan Otten in Letter&Geest schreef naar aanleiding van 'Des hommes et des dieux', de kunst van de bangmakerij, van de van Hollywood afgekeken symbolen in hun 'angstaanjaagcinema'.

De Franse monniken gingen in een angstige onverstoorbaarheid door met hun liturgische praktijk van bidden en zingen, en ze stonden dorpelingen terzijde tot ze weggevoerd werden en vermoord.

De Blauwe Zusters van Aleppo zijn niet naïef, zomin als de Franse trappisten onnozel waren, of pater Frans. "Dat we ons dagelijks moeten realiseren dat deze dag onze laatste kan zijn, maakt onze toewijding aan God nog inniger", schreven de zusters in 2014 op hun website. "Niemand dwingt ons hier te blijven. Integendeel. Onze oversten hebben ons al vaak gevraagd of we wel echt wilden blijven. We ondergaan het diepe leed van onze naasten en delen in hun machteloosheid. We kunnen tegenover al dat geweld niets anders dan luisteren; verzachten kunnen we hun leed niet. We willen wel naast gelovigen blijven staan en hun zo het moederlijk gelaat tonen van God die zijn kinderen nooit vergeet."

Dat was eind 2014. Nu, een jaar later, hebben de zusters alle drie een brief naar hun overste geschreven: ze blijven. In een mail vanuit Aleppo schrijft zuster Nazareth ons deze week, vastbesloten als de abt uit 'Des hommes et des dieux': "Voor zover het van ons afhangt, verlaten we de missie niet, maar blijven, zolang als hier christenen zijn: hen begeleiden bij het dragen van hun kruis, bij hen blijven, hen helpen zoveel we kunnen.

"We willen namens de Kerk deze mensen, die delen in het lijden van Jezus Christus, als een moeder bijstaan. Bovendien is het voor hen een troost dat er missionarissen zijn die beslissen te blijven, terwijl ze de mogelijkheid hebben het land te verlaten in deze moeilijke tijden."

Goedkeuring familie
Zuster Nazareth is zich - na ruim een jaar Aleppo - zeer bewust van de gevaren; maar, zei ze in een vraaggesprek met Kirche in Not, de keus voor deze standplaats was haar eigen initiatief. "Ik heb mijn oversten gevraagd of ik naar Syrië mocht. Niet zij mij." Ook haar familie keurde haar emigratie naar Aleppo goed - 'al vonden ze het moeilijk'.

In de belegerde stad is aan ongeveer alles gebrek, levensmiddelenprijzen stijgen gestaag. In Il Giornale vertelde zuster Nazareth in augustus over het dagelijks leven in Aleppo. "Naast het bieden van troost proberen we materiële hulp te geven, maar die is altijd beperkt door de extreme omstandigheden. De meeste huizen zitten tot wel twintig dagen achtereen zonder elektriciteit of water. Kinderen zie je langs de straat bedelen en je hoort ze praten over grotemensenvragen: hoe laat is er water, of stroom?

"Vorige winter, toen de temperaturen onder nul zakten, zijn veel mensen gestorven door het gebrek aan brandstof. We zijn gedwongen ons leven in te richten naar de omstandigheden. Als er 's nachts water is, dan slaap je niet, maar profiteer je ervan om het huis schoon te maken en je te wassen."

Dagelijks vallen er doden, maar na vijf jaar burgeroorlog lijkt niemand daar meer van op te kijken. "Sluipschutters die alleen maar doden om angst te zaaien en verdwaalde kogels maken verplaatsing door de stad heel riskant; deze week nog zijn drie jongens zo om het leven gekomen", zei zuster Nazareth in het interview; christenen zijn 'een favoriet mikpunt van de islamitische radicalen'.

Drama van de christengemeenschap
Daar komt een voor westerlingen moeilijk te bevatten element bij, zegt overste zuster Anima. Christenen vrezen door moslimstrijders gedwongen te worden zich te bekeren. "Ze bidden dat ze als christen mogen sterven."

Met haar berichten wil zuster Nazareth de aandacht vestigen op 'het drama van de christengemeenschap in Aleppo', mailt ze ons deze week op een ochtend - toen had ze dus weer even stroom. De christelijke Syriërs, die zich verlaten voelden door de internationale gemeenschap, hebben wel weer wat hoop, met dank aan de steun die de Russen sinds kort aan het regime-Assad verlenen. "De situatie is verbeterd, ingenomen dorpen en wijken zijn terugveroverd. Over het algemeen steunt het volk deze interventie."

Overste zuster Anima benadrukt dat de zusters op elk moment mogen laten weten dat ze alsnog willen vertrekken uit Aleppo. Als de val dan niet al helemaal is dichtgeklapt.

Tot op heden blijven de Blauwe Zusters liever de meisjes helpen met studeren. Standplaats Hoop. Voor een toekomst, straks, als de oorlog voorbij is.

Lodewijk Dros is chef van Letter&Geest.

Hoop tussen de raketten

De afgelopen weken zijn christelijke wijken in verschillende buurten van Aleppo doelwit geweest van aanvallen. Wie de kans had om het huis te verlaten is al vertrokken.

Wie die mogelijkheid niet had, is overgeleverd aan God. Zoals een jonge vader, hij heeft drie mooie kinderen: een meisje van vijf jaar, eentje van drie en een baby van acht maanden.

Wij, de zusters, vragen ze wat ze doen met de kinderen wanneer de aanvallen beginnen.

Zijn de kinderen bang?

"Wanneer we worden aangevallen, houden we hun handen vast, en gaan we met z'n allen naar de veiligste plek van het huis."

Die plek was een kamer zonder ramen waar geen rondvliegende kogels kunnen komen en waar je niet gewond kunt raken door scherven van ruiten die door explosies sneuvelen.

"Dan bidden we samen het Onzevader, een Weesgegroetje en de gebeden die zij kennen. Elke dag, als ik de meiden naar school breng, besteden we een gedeelte van de route aan het leren van nieuwe gebeden.

We hebben met de meisjes een deel van het huis met wijwater besprenkeld om de bescherming van God te krijgen. Hetzelfde hebben we met de auto gedaan. En God luistert naar ons. Ik weet het zeker. Daarom viel laatst een raket een meter van mijn auto vandaan, maar het projectiel ontplofte niet.

Wanneer zoiets gebeurt - dat er aan weerszijden van ons huis raketten neerkomen, en tegenover ons ook - dan denk je toch: de volgende valt op mijn huis.

We hebben de kans niet om weg te gaan, we kunnen nergens naartoe. We weten niet wanneer de volgende aanval komt. Wat kunnen we doen?

Alleen maar bidden en ons overgeven aan God. Dankzij God hebben we hoop!"

Wie wil dit een kind nog aandoen?

De oorlog in Syrië is zijn vijfde jaar ingegaan. Het aantal slachtoffers ervan is ontelbaar, de verwoesting onnoemelijk. We willen niet alleen kijken naar de statistieken, of de materiële schade, of de humanitaire ramp - en ja, het is een van de grootste humanitaire rampen uit de geschiedenis. Wij kijken liever hoe kinderen op hun eigen, eenvoudige, maar diepzinnige manier uiting geven aan de ervaringen die ze tijdens deze vreselijke oorlog opdoen.

Neem de tienjarige Salim.

Waarom ben je verdrietig?
"Omdat ik geen vrienden meer heb."

Waarom heb je geen vrienden meer?
"Ze zijn allemaal weggegaan door de oorlog. In mijn buurt wonen geen kinderen meer, en van mijn klas is nog minder dan de helft over. Iedereen is weggegaan. Daarom ben ik vandaag gaan bidden. Mijn vader heeft me hier gebracht omdat ik door het bidden wat vrolijker word en niet meer zoveel denk aan alle dingen waar ik verdrietig van word."

Joe is ook tien jaar. Ze wil elke avond voor het slapen gaan haar moeders hand vasthouden, en laat die niet los. Door haar angst kan ze moeilijk slapen.

We vragen kinderen: hoe zou jij Syrië tekenen?
"Als een bloem, die door een mes is gestoken en nu bloedt. Want ons land was mooi, maar de oorlog heeft daar een einde aan gemaakt. Alles hebben ze ons afgepakt. Net als bij doodgaan."

Een kind tekende het land voor en na de oorlog. Ervoor: kinderen die in een park spelen. Een auto rijdt door de straat, stoplichten doen het nog. Erna: de hele stad is een slagveld, de straten zitten vol loopgraven, overal zie je militaire controles.

Andere kinderen tekenden de toekomst van Syrië, waar je weer kunt vliegeren. En waar christen en moslim weer vredig naast elkaar wonen.

Zouden er mensen zijn die zo hard zijn geworden dat ze voorbijgaan aan de wensen van kinderen van 10, 11 jaar oud? Wie wil dat deze vreselijke toestand waarin kinderen moeten leven - die kinderen van 10 hebben hun halve leven er al in doorgebracht - wie wil er nou echt dat het zo doorgaat?

Jonge helden, gefeliciteerd!

Daar worden we heel vrolijk van: je doel bereiken. En hoe meer moeite het kostte om dat doel te bereiken, des te groter is de voldoening. Dat zie ik nu bij de jongeren die bij ons wonen, de studenten aan de universiteit, die dit jaar zijn afgestudeerd.

Hun route was lang, en door de oorlog moeilijk begaanbaar. Ze hebben zich grote moeite moeten getroosten en inspanningen geleverd om hun studie af te ronden. Zo konden ze in het donker alleen met een zaklamp studeren. Doordat de verwarming het tijdens de strenge winter niet deed, sloegen ze dekens om tegen de koude. Het hele jaar zaten ze ver bij hun familie elders in Syrië vandaan; ze konden geen contact met hen onderhouden. De studenten zaten voortdurend krap en ze kwamen eigenlijk niet rond. Kwamen ze terug van college, belandden ze midden in een vuurgevecht of een schietpartij. Wilden ze in alle rust studeren, werden ze gestoord door explosies in de stad.

Deze oorlogsomstandigheden maakten van deze jongeren helden. Ze wisten wat hun te doen stond, en hebben dat op een bewuste en verantwoordelijke manier waargemaakt. Zo bereikten ze hun doel.

Gefeliciteerd! Dat God jullie doorzettingsvermogen moge belonen.

Godzijdank geen bom op het huis
Op 17 april stonden de christelijke wijken van de stad op het punt om aangevallen te worden. Mensen kwamen naar de kerk in de hoop daar bescherming en veiligheid te vinden. Die vrijdagochtend woonden we de mis bij, en hoorden we het volgende van een meisje van 16.

Hoe heb jij de nacht doorgebracht?
"Godzijdank. Godzijdank. Er vielen een paar raketten, maar gelukkig ver van mijn huis. Dat is wel eens anders geweest."

Ben je bang?
"Als ik moet sterven omdat God het wil, is dat het beste wat me kan overkomen."

Hopelijk wil God je nu nog niet dood hebben.
"Daar, in de hemel, zullen we het beter hebben." Lachend: "Hier hebben we geen elektriciteit, geen water... Daar hebben we het licht van God, meer dan dat hebben we toch niet nodig?"