Wie bij de krijgsmacht gepest wordt, kan beter zijn mond houden

Opnieuw ondervindt de krijgsmacht de keerzijde van het sterke groepsgevoel onder het personeel. De ‘doenersmentaliteit’ en sterke wens van militairen om bovenal de opdracht uit te voeren, zorgen ervoor dat klachten over ongewenst gedrag soms worden weggewuifd.

Dat gaat zo ver dat slachtoffers van bijvoorbeeld pesten, intimidatie en geweld er vaak verstandiger aan doen hun mond te houden dan het voorval te melden, zo concludeerde een commissie onder leiding van hoogleraar psychologie Ellen Giebels in een vandaag gepresenteerd rapport. Melders staan snel bekend als lastpakken die vervolgens moeilijk carrière maken. Aanleiding voor het onderzoek waren verhalen over misstanden op een kazerne van de Luchtmobiele Brigade in Schaarsbergen. Het afgelopen jaar meldden in totaal 92 slachtoffers uit allerlei ­delen van de krijgsmacht zich bij de onderzoekers.

Het rapport volgt op een lange reeks van onderzoeken die al eerder concludeerden dat er nadelen aan de specifieke defensiecultuur kleven. In 2006 schreef voormalig politiecommandant en politicus Boele Staal dat er een sterk gevoel van saamhorigheid bij militaire eenheden heerst. Het nadeel daarvan is dat ook negatief gedrag zich tot een ingesleten en geaccepteerd patroon kan ontwikkelen. Net als Giebels concludeerde Staal dat slachtoffers van ongewenst gedrag die hun loopbaan bij defensie willen voortzetten, goede redenen hebben om hun mond te houden.

Doenersmentaliteit

Ook op het gebied van veiligheid kraakten externe onderzoekers onlangs harde noten over de doenersmentaliteit. Naar aanleiding van dodelijke ongevallen met een mortiergranaat in Mali en een schietoefening in Ossendrecht schreef de Onderzoeksraad voor Veiligheid ­vorig jaar september dat onveilige werkwijzen soms gedoogd worden. Tijdens missies springen militairen soms noodgedwongen creatief om met de regels voor veiligheid. Eenmaal terug in Nederland blijven ze dit doen, concludeerde een andere commissie onder leiding van Jeroen van der Veer in januari.

Dat moet anders, belooft de voor personeelsbeleid verantwoordelijke staatssecretaris Barbara Visser. Op het programma staan cursussen over moreel leiderschap voor officieren in opleiding, maar ook sport en sneller internet op kazernes. Want militairen die zich vervelen, misdragen zich eerder, zo is de gedachte.

Dit plan van aanpak lijkt op de maatregelen die tien jaar geleden naar aanleiding van het rapport van Staal zijn genomen. De oplossing werd destijds ook gezocht in beter leiderschap en meer verantwoord vertier in kazernes. Maar al snel werden de extra voorzieningen gezien als iets waar bij bezuinigingsrondes als eerste in geschrapt kon worden.

Hogere rangen

Giebels concludeerde vandaag ook dat er nog altijd grote verschillen zijn in hoe commandanten omgaan met meldingen van ongewenst ­gedrag. Onder de hogere rangen kleven er eveneens nadelen aan een sterk groepsgevoel. Volgens Giebels krijgen officieren vooral promotie als zij vrienden zijn met andere officieren en ‘hun carrièreverloop vrij is van conflicten en problemen.’ Een commandant die hogerop wil, kan een incident dat onder zijn of haar voorganger plaatsvond beter wegmoffelen dan tot op de ­bodem uitzoeken.

Visser zei vandaag dat ‘de cultuur van kameraadschap ons uniek maakt, maar ook een keerzijde heeft.’ Aan haar dus de taak om haar organisatie te veranderen maar tegelijkertijd de voordelen van de doenersmentaliteit te behouden. Want dat de unieke cultuur bij defensie veel waardevols biedt, benadrukte vandaag zowel Visser als Giebels. Voor het uitvoeren van militaire missies is het namelijk noodzakelijk om voor elkaar door het vuur te gaan. Visser staat nu voor de opdracht om te laten zien dat pesten en intimidatie geen keerzijde van deze medaille zijn, maar een ­ongewenste medaillerand die zij eraf kan vijlen.

Lees ook:

Strenge veiligheidsregels passen soms niet bij oorlog

De Onderzoeksraad voor Veiligheid vindt dat Defensie teveel risico's nam met militairen in Mali. Maar strenge veiligheidsregels passen soms niet bij oorlog, weet het Franse leger uit ervaring.

Defensie leert te weinig van fouten

Een zeer kritisch rapport over de cultuur in de defensie-organisatie zet minister Bijleveld onder druk om meer te doen om ongelukken te voorkomen.