Weten Fransen wel wat scheiding tussen kerk en staat betekent?

In die filmfestivalstad aan de frivole Middellandse Zee zijn inmiddels de eerste boetes uitgeschreven voor het dragen van (bijna) allesverhullende kleding. 'Een aanslag op de goede zeden,' noemde de burgemeester die nog. Een vrouw die níet klaarstaat zich publiekelijk uit te kleden 'onzedelijk' noemen: zelfs in Cannes getuigt dat van originaliteit.

Scheiding tussen kerk en staat
Veel erger is dat Lisnard kennelijk geen idee heeft van wat de scheiding tussen kerk en staat betekent. De één meet zich in affaires van de ander geen bijzondere rechten toe: dat is wat dat principe uitdrukt. Niet meer, niet minder. De staat is levensbeschouwelijk neutraal; religieuze organisaties hebben in affaires van de staat niet méér (maar ook niet minder) zeggenschap dan willekeurig welke burger. De 'laïcité' is nu zo'n honderd jaar van kracht in de Franse wet, maar tot David Lisnard is de betekenis ervan nog steeds niet doorgedrongen.

Hij is de enige niet. Ook in Nederland hoor je nog wel eens klagen over klokkengebeier als een 'inbreuk op de scheiding van kerk en staat'. In werkelijkheid geldt die ergernis het feit dat godsdienstige uitingen zomaar zijn toegestaan in de publieke ruimte. Waarbij die laatste dan stilzwijgend met de staat wordt gelijk gesteld.

'De publieke ruimte'
Je moet er niet aan denken: alles wat openbaar is, wordt staatsgebied. Datgene wat persoonlijk, individueel en uniek is aan de burger ziet zich radicaal teruggedrongen achter de voordeur. Ja, ook dat zou menige verlichte geest graag met de godsdienst zien gebeuren - ook al zou hij inmiddels kunnen weten wat dat in de praktijk betekent. Noord-Korea is er het beste voorbeeld van. De Sovjet-Unie deelt haar ereplaats historisch gezien met nazi-Duitsland: inspirerende voorbeelden voor wie de ruimte van de staat graag gelijk maakt aan die van de straat. Voor je het weet is er ook van die voordeur niet veel meer over.

Toegegeven: de taal is op dit punt een beetje verwarrend. De staat vertegenwoordigt bij uitstek het algemene belang en heet dus 'de publieke ruimte'. Terwijl alles wat wij betreden zodra wij door de voordeur van onze privé-woning naar buiten stappen óók 'de publieke ruimte' heet. Wie niet oppast haalt ze gemakkelijk door elkaar. Dat draagt ongetwijfeld bij tot de eeuwige verleiding van het totalitarisme dat in de democratie zit ingebakken: de gelijkstelling van staat en maatschappij.

Wispelturige politieke cultuur
Waarom zulke grote woorden? Omdat de burgemeester van Cannes, net als die van Villeneuve-Loubet (ook aan de Côte d'Azur) en Sisco (op Corsica), bijgevallen door de Franse premier Valls en gretig gevolgd door de Vlaams-nationalistische NV-A pijnlijk aan het licht brengen hoe wispelturig onze politieke cultuur geworden is. Hoe kort is het nog maar geleden dat de liberale consensus zich trots beriep op de aan Voltaire toegeschreven woorden: 'Ik verafschuw uw mening, maar zal mijn leven geven voor uw recht haar uit te dragen'? Nu wordt het dragen van een religieus symbool verboden omdat dat 'in de publieke ruimte' aanstoot zou geven en 'agressie uitlokt'. En het zijn niet de geweldplegers tegen wie de openbare orde verdedigd wordt, maar zij die door het tonen van hun levensbeschouwing die agressie over zich afroepen.

Ach, waar is het lucide en rationele Frankrijk van Voltaire gebleven? - ben je geneigd te verzuchten. Het Frankrijk dat scherp wist te analyseren en logisch na te denken. Dat zich niet liet gek maken door hartstochten en oppervlakkigheid - en de discipline opbracht niet alles met alles te verwarren wanneer dat zo uitkomt.

Misschien is dat Frankrijk altijd wel een illusie geweest. Maar dan wèl een illusie die - zoals de Verlichtingsfilosoof Kant schreef - het denken richting geeft.