Werken voor een paar honderd euro: noodzaak of uitbuiting?

Het onderzoek is onderdeel van minister Asschers plan om misbruik van stagiairs en starters op de arbeidsmarkt tegen te gaan. Details daarover stuurde hij afgelopen dinsdag naar de Kamer. Zo wil Asscher ook het bewustzijn onder studenten en starters over misbruik vergroten.

Een karige aanpak voor een probleem dat al veel langer speelt, zegt FNV Jong. "Minister Asscher lijkt vooral te wijzen op de eigen verantwoordelijkheid van jongeren. Maar zij zitten in een kwetsbare positie waardoor ze weinig keus hebben", aldus voorzitter Esther Crabbendam. Daarmee doelt Crabbendam op de niet of slecht betaalde werkervaringsplaatsen die voor sommige starters de enige optie zijn om in hun vakgebied ervaring op te doen.

Geestelijke gezondheidszorg
FNV Jong opende vorig jaar juli een meldpunt om misbruik van starters in kaart te brengen. Vooral uit de geestelijke gezondheidszorg kwamen veel klachten binnen. Sommige psychologen en orthopedagogen kregen een paar honderd euro in de maand, anderen moesten het doen met een boekenbon.

Het is het gevolg van een door afgestudeerden overspoelde arbeidsmarkt in een krimpende sector. In 2014 alleen al studeerden 3868 psychologen en 2235 pedagogen af, terwijl het aantal arbeidsplaatsen volgens de telling van brancheorganisatie GGZ Nederland met 3432 banen afnam.

Hoeveel ggz-instellingen een werkervaringsplaats aanbieden, is moeilijk te zeggen. Maar volgens het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) is het schering en inslag. Uit een in november uitgezette enquête onder starters, werkgevers, werkzoekenden en werknemers blijkt dat van hen al 22 procent een werkervaringsplaats had. En het probleem stapelt zich op. Wil de pas afgestudeerde psycholoog zich gaan specialiseren, dan is een praktijkopleiding vereist. Jaarlijks zijn er zeshonderd plaatsen terwijl er zo'n 20.000 gegadigden zijn, schat het NIP.

Numerus fixus
Stel een numerus fixus in, werd er in het verleden vaak als oplossing geroepen. Maar ook dat bleek niet te helpen. Studenten schreven zich simpelweg in bij een universiteit die geen maximum hanteerde. Tegelijkertijd ziet het ernaar uit dat de door bezuinigingen geplaagde ggz-instellingen geen ruimte hebben voor een startersalaris. "Dit is wat we kunnen bieden, meer niet. Moest ik deze starters aannemen, dan zou ik het niet doen. Dat kunnen we niet betalen", zegt bestuurder Peter van den Elzen van de academische ggz-instelling De Bascule.

Ook Stichting Masterpsychologen, die opkomt voor de belangen van pas afgestudeerden, krijgt soortgelijke signalen uit het veld. "We zijn gebeld door bijna huilende praktijkhouders die aan het randje van faillissement zitten. Dan is het bijna logisch dat er werkervaringsplaatsen zijn", vertelt voorzitter Lenneke Nitert.

Maar, zegt Nitert ook, dat praat onderbetaling niet goed. De stichting zit daarom binnenkort met minister Asscher om tafel. Een van de hoofdpunten: voor een werkervaringsplaats moet een starter minimaal het minimumloon ontvangen. Nitert: "Een gebrek aan ervaring mag geen excuus zijn om mensen niet of slecht te betalen. Anders kan het hele idee van minimumloon overboord."

Angela van de Weg
0rthopedagoog
In de zomer is het een jaar geleden dat ze afstudeerde als orthopedagoog. Minstens vijftig brieven deed de 25-jarige Angela van de Weg al de deur uit. Maar zonder succes.

"Er zijn al niet zo veel vacatures, en op de vacatures die er wel zijn reageren meer dan honderd orthopedagogen én psychologen. Dan boks ik op tegen mensen die al twee jaar eerder zijn afgestudeerd en meer ervaring hebben opgedaan."

Waar Van de Weg wel kans op maakt, is een amper betaalde werkervaringsplaats. "Maar ik wil geen vrijwilligerswerk doen op masterniveau", zegt Van de Weg. "Die werkervaringsplaatsen zijn vaak voor vier dagen in de week. Hoe betaal ik mijn huur dan?"

Het is inmiddels een principekwestie geworden. Uit pure noodzaak werkt ze daarom in een schoenenwinkel, maar als dat contract afloopt, begint ze bij een kinderdagverblijf.

Sinds kort heeft ze ook een zzp-klus gescoord van zo'n vijf uur in de week als leerlingbegeleider op een basisschool in Almere. Meer in de buurt van haar droombaan, maar nog steeds niet helemaal de juiste ervaring.

"Daardoor lonkt zo'n werkervaringsplaats steeds meer. Je doet er precies de goede ervaring mee op als orthopedagoog. En je krijgt er de juiste begeleiding bij. Probleem is alleen dat ik dan het hele weekeinde moet werken om rond te komen. Of ik moet opnieuw bij mijn ouders intrekken. Dat voelt weer als een soort falen. En andere mensen met een baan van 32 uur doen dat toch ook niet? Ik heb het gevoel dat ik geen eerlijke kans krijg."

Tanja Pas
Psycholoog
Psychologe Tanja Pas (23) heeft sinds september een werkervaringsplaats op een school waar ze eerder stage liep. Hartstikke leuk, zegt ze erover. Ze leert er veel, krijgt volop begeleiding, heeft fijne collega's en begeleidt meerdere kinderen. Het probleem: ze verdient er nauwelijks iets mee. "Ik krijg alleen 100 euro onderwijsgeld per maand. Dat kan ik tot drie maanden na mijn werkervaringsplaats innen om een cursus te volgen of boeken te kopen."

Vlak voor ze aan de slag ging, vroeg Pas bij de gemeente Eindhoven een startersbeurs aan. "Door die beurs krijg je 500 euro in de maand om een half jaar ervaring op te doen. Dat bedrag betaalt de gemeente aan starters die in hun vakgebied ervaring willen opdoen." Maar Pas werkt inmiddels langer dan een half jaar en ontvangt geen startersbeurs meer.

"Hoe ik rondkom? Ik heb een bijbaan van 12 uur in de week als huiswerkbegeleider. En ik leen van mijn ouders. Ik moet wel, want alleen mijn huur is al 415 euro in de maand. En dan komen de andere vaste lasten er nog boven op. Ook reiskosten moet ik voor eigen rekening nemen."

Van de school waar ze werkt heeft te horen gekregen dat een betaalde baan er niet in zit. Ze beschikken niet over de financiële middelen. Over een paar maanden begint haar banenzoektocht opnieuw. "Geen werkervaringsplaats dit keer. Ik wil niet nog een jaar gesteund worden door mijn ouders. Maar van zo'n banenzoektocht krijgt je zelfvertrouwen toch een knauw. Je bent afgestudeerd als basispsycholoog, maar krijgt nergens een kans."