Welke sporter durft zijn nek nog uit te steken?

Amerika is in de ban van Colin Kaepernick. De American-footballspeler is een van de gezichten in de nieuwe reclamecampagne van het sportmerk Nike. Dat kan gezien worden als statement. De voormalig quarterback van de San Francisco 49ers protesteerde openlijk tegen discriminatie en buitensporig politiegeweld jegens zwarte Amerikanen. Twee jaar geleden weigerde hij het Amerikaanse volkslied mee te zingen, wat gebruikelijk is voorafgaand aan een American-footballwedstrijd. In plaats daarvan knielde Kaepernick. Om aandacht vragen voor de onderdrukking van zwarte Amerikanen. "Het is een groot item in Amerika", weet sportjournalist en oud-basketballer Mart Smeets. Dat Kaepernick nog altijd zonder club zit, zegt ook wel iets. "Sporters durven tegenwoordig weinig meer te zeggen", meent oud-tafeltennisster Bettine Vriesekoop. "Veel van wat je als atleet wel en niet mag zeggen, is vastgelegd in contracten bij bonden en comités. Als je je daar niet aan houdt, kun je meteen naar huis."

Smeets: "Ik stond te juichen. Allereerst omdat ik fan ben van Colin Kaepernick. En daarnaast ben ik een groot voorstander van zijn ideeën. Hij wilde een gebaar maken, iets waardoor mensen op hem gingen letten en zich afvroegen wat het te betekenen had. Kaepernick wilde aandacht vragen voor de situatie in zijn land. Hij beledigde niemand. Niet zijn land, niet de Amerikaanse vlag."

Vriesekoop: "Natuurlijk is dit heel moedig, maar het zegt wat mij betreft ook iets over hoe Nike met zijn marketing inspringt op een actueel maatschappelijk thema. In de veertig jaar die ik nu in de sport meeloop, is sport zo veel commerciëler geworden. De marketing is ook vernuftiger. Achter de schermen bij Nike is al lang uitgezocht of dit geld oplevert of niet."

Smeets: "Nike is een van de grootste Amerikaanse firma's, waar atleten als Michael Jordan, Serena Williams en LeBron James onder contract staan. Zij zijn de grootste in hun sport. En ook zijn ze vertegenwoordigers van een ras in Amerika. Dat deze donkere atleten - die aan de goede, sociale kant van de streep staan - hun nek uit durven steken voor deze misstanden, ontroert me. En laten we hopen dat de rest van Amerika het ook ziet."

Vriesekoop: "Ik denk alleen niet dat Nike een politiek statement wil maken met deze actie. Vroeger was het ondenkbaar dat je in een Nike-trainingspak naar school kwam, nu ontleen je er een zekere identiteit en betekenis aan. Je hoort ergens bij, staat ergens voor. Ik denk dat de mensen van Nike gewoon een simpele rekensom hebben gemaakt. Er zijn over de hele wereld veel Trump-haters, dus hoe kunnen we daar geld aan verdienen? Ik denk dat het puur om geld gaat. Alleen, in de maatschappij kan het een positieve uitwerking hebben. Dat wel."

Slappeling

Smeets: "Sport en politiek zijn altijd met elkaar verbonden geweest. Dat was zo en zal altijd zo blijven. Ik herinner me de Olympische Spelen van 1972 in München (waar elf Israëlische sporters en officials werden gedood door terroristen, red.), waar de verhoudingen op scherp werden gezet onder de Nederlandse sporters. Atleet Jos Hermens besloot terug te keren naar huis en werd verketterd, ook in een deel van de Nederlandse media. Dat gebeurde op een ongelofelijke manier. Hij werd uitgemaakt voor slappeling en vieze socialist, terwijl hij juist het hart op de juiste plaats droeg. Met hem ondergingen tien andere sporters dat lot, net zoals de journalisten Henk Terlingen en Joop van Zijl. Iedereen die vertrok kreeg dezelfde behandeling: 'slappelingen'. Kaepernick, Serena Williams en LeBron James vragen alleen maar aan de Amerikanen: wilt u alstublieft blijven nadenken? Meer vragen ze niet. Amerika is alleen een hardleers land. Denk maar aan de Olympische Spelen van 1968 in Mexico City, waar twee donkere Amerikaanse atleten - Tommie Smith en John Carlos - met gebalde vuist op het podium stonden bij de 200 meter sprint. Vijftig jaar later zou je kunnen zeggen dat de gebalde vuist van toen is veranderd in een knielende beweging."

Maatschappelijke uitwerking

Vriesekoop: "Aan die 'Black Power'-actie denk ik ook meteen. Dergelijke acties kunnen zeker een maatschappelijke uitwerking hebben. Neem bijvoorbeeld tennisster Martina Navratilova, die zich heeft ingezet voor de vrouwenrechten. Ik denk dat zij een van de aanstichters is geweest van de feministische golf. Dat is alleen maar goed. Je kunt tegenwoordig van een sporter bijna niet meer vragen om een politiek statement te maken. Vlak voor de Olympische Spelen in Peking van 2008 deed cabaretier Erik van Muiswinkel een oproep om de Spelen te boycotten. Dat kun je niet verlangen van een sporter; iemand die zijn hele leven heeft opgegeven voor zijn sport. Wat je wel kunt doen, is zeggen dat je onder protest in actie komt."

Smeets: "Of een sporter minder presteert als er politieke zaken spelen, is nauwelijks te bewijzen, denk ik."

Vriesekoop: "Als je als sporter een soort woede kan mobiliseren, kun je je onvrede als drijfveer gebruiken. Anders denk ik dat het bijna onmogelijk is om nog te presteren. Je bent namelijk met je hoofd ergens anders."

Smeets: "Wat mij betreft bewijst deze zaak wat de kracht van sport is. Of het nu Russische gewichtheffers zijn of andere sporters; ze zijn er óók om een signaal af te geven. Van mij krijgen ze een dubbele duim."

In het Sportief Elftal buigen zich per aflevering twee van de elf deskundigen over een actueel sportief vraagstuk. Lees hier meer afleveringen.

Lees ook:

Nike en Colin Kaepernick verdienen alle lof

Nike maakt een statement van jewelste en dat is niet zonder risico, betoogt het Trouw-commentaar.